Afrika

Civis Mundi Digitaal #147

door Jan de Boer

In Marokko staat het stuwmeer Al-Massira, het tweede grootste waterreservoir van het land, 120 km ten noorden van Marrakesh, vrijwel droog. Alleen aan de voet van de stuwdam staat nog een beetje water. Een triest decor, symbolisch voor een land bedreigd door watertekorten door klimaatopwarming en verergerd door overexploitatie van zijn waterbronnen.

Marokko stevent af op een zesde jaar van droogte. Sinds september vorig jaar is er een tekort aan neerslag van 70% in vergelijking tot het gemiddelde. De situatie is kritiek, en wel zodanig dat er een serieuze dreiging is voor de bevoorrading van drinkbaar water. Volgens de algemene directie voor meteorologie was de periode van 2019 tot 2022 de droogste sinds de jaren 1960. Het jaar 2023 had heel weinig neerslag en vijf hittegolven, met in augustus een record van 50,4 graden Celsius in Agadir. De verhoogde temperaturen versnellen het verdampen van water in de stuwmeren, die gemiddeld nog maar voor 23% gevuld zijn. Bij Al-Massira is dat zelfs 1%.

De bewoners van het aan Al-Massira gelegen dorp Ouled Essi Masseoud bidden elke dag voor regen. Vroeger was daar alles groen, waren er vissers en toeristen die er picknickten. Dat is allemaal verleden tijd. Sinds vier jaar groeit er niets meer. De mensen verkopen er hun dieren, omdat ze niet meer gevoed kunnen worden.

De aanhoudende droogte heeft de rurale provincie Rehamna in een rotsachtige woestijn veranderd. L’Oum-er-Rabia, de tweede rivier van Marokko met zijn stuwdam Al-Massira, is slechts nog een rivier in naam. Het oppompen van haar water is verboden, net als alle irrigatie, met als resultaat dat de olijfbomen doodgaan. Er zijn nog wat groene eilandjes dankzij druppelsgewijze irrigatie, maar ook deze dreigen door de droogte te verdwijnen. Er moet steeds dieper geboord worden om water te vinden, en zelfs op 150 meter diepte lukt dat niet altijd.

Dit gebeuren is catastrofaal in een land waar de landbouw – de pijler van de economie – 31% van de werkgelegenheid en 12% van het BBP vertegenwoordigt. Na vijf jaar absolute droogte ligt deze sector op zijn knieën, stelt Mohamed Taher Sraïri, wetenschapper van het « Landbouwkundig en Veterinair Instituut » in Rabat: « De traditionele pluviale (regen)landbouw, die minstens 80% van de bebouwde oppervlaktes vertegenwoordigt, is zwaar getroffen, evenals de geïrrigeerde landbouw, want de druk op onderaards water neemt enorm toe ». De autoriteiten richten zich nu op de ontzilting van zeewater, ondanks alle vervuiling van dien. Zeven « zoetwaterfabrieken » staan op stapel. Samen met de al bestaande fabrieken zullen die vanaf 2030 jaarlijks 1,4 miljard kubieke meter zoet water produceren. Ook in de bouw van nieuwe stuwdammen en de recyclage van gebruikt vervuild water is voorzien.

De regering versnelt ook zijn projecten voor « autoroutes van water »: het koppelen van waterbekkens, gericht op het brengen van water uit het noorden naar de veel drogere regio’s in het zuiden. Het eerste, in augustus vorig jaar gerealiseerde traject, dat het stuwmeer van de rivier Sebou koppelt aan die van Bou Regreg (vlakbij Rabat) heeft al een catastrofaal scenario verhinderd: het afsnijden van drinkwater voor Rabat en Casablanca in december vorig jaar.

Maar deze waterveiligheid kost kapitalen en vereist een drastische rationalisatie van het watergebruik, met name in de landbouw, die 89% van het water gebruikt. Het plan « Marokko groen » (2008-2018), gepresenteerd als een groot economisch succes maar fiks bekritiseerd, heeft de landbouwstrategie van het land sterk beïnvloed. Het heeft de ontwikkeling van een geïrrigeerde, op productievermeerdering gerichte landbouw gestimuleerd, met culturen van fruit en groenten bestemd voor de export, die heel veel water nodig hebben.

Aangemoedigd door fikse subsidies hebben veel landbouwers zich bekeerd tot druppelsgewijze irrigatiesystemen. « Deze techniek werd aanbevolen in de illusie dat zij minder water zou gebruiken. Maar het tegendeel is gebeurd, » aldus Ali Hatimy, landbouwingenieur en mede-oprichter van de informatie-site « Nechfate » over de klimaatverandering in Marokko. « Culturen als die van avocado’s en citrusvruchten, die steeds meer water nodig hebben, zijn sterk toegenomen. De cultuurcycli versnelden en de geïrrigeerde oppervlakten zijn ook flink toegenomen ».

In 2020 werd een nieuw plan, « Génération Green » aangenomen, met als doelstellingen « veerkracht » en « eco-efficiency », maar het in twijfel trekken van deze koers blijft zwak. Het is evenwel zeer dringend om te veranderen van paradigma, waarschuwen de specialisten. « We moeten terug naar culturen die veel minder water nodig hebben, en we moeten de herderseconomie aanmoedigen, » zegt Mohamed Taher Sraïri. « En wij moeten absoluut erkennen dat een droog en half-droog land niet meer een landbouwmacht kan zijn, zeker niet voor de export. »

Op de vraag « Wat als de klimaatopwarming en daarmee de droogte en verwoestijning onherroepelijk verder toeneemt? » volgt het veelbetekenende antwoord: « Daar moet en wil ik niet aan denken. »

Maar wat er nu in Marokko gebeurt, is de toekomst van landen als Spanje en Frankrijk…

Geschreven in mei 2024