Coronajaren bij een feministe
Deel 1. Inleiding: buitengesloten

Civis Mundi Digitaal #149

door Piet Ransijn

Bespreking van Naomi Wolf, Oog in oog met het beest: Vertrouwen, moed en weerstand in een nieuwe donkere tijd. Succesboeken, 2023.

 

“Corona waart weer volop rond... Gezonde jonge mensen krijgen geen oproep meer. Maar  mensen vanaf 60 jaar... mensen met een hoog risico... en zorgmedewerkers... kunne een coronaprik halen.” (NRC 25 juli 2024) Corona is nog niet voorbij en kan weer opleven. Reden om te leren van het verleden. Het boek van Naomi Wolf leest ons de les, want er ging niet alleen volgens haar persoonlijke gekleurde evaluatie veel mis. Het boek is een soort autobiografisch verslag van de coronajaren met uitstapjes naar de Pfizer Papers en andere literatuur. Het klinkt  vaak als een hartekreet, hoewel zij zich een rationalist noemt, die wetenschappelijke methoden omarmt en het verifieerbare koestert. Dat is niet altijd duidelijk te merken. De feitelijk basis van haar meningen is vaak overtrokken. Maar biedt niet voldoende basis om niet-gevaccineerden uit te sluiten van sociaal contact. Op dit punt lijkt zij de feiten aan haar kant te hebben. Het boek geeft de ervaringen en beweegredenen van een dissident weer. Daarin ligt het appèl van het boek.

De coronacrisis was geen kleinigheid om snel te vergeten, maar heeft vaak tot blijvende schade geleid door corona èn door de maatregelen. Het gaat erom het risico van corona af te wegen tegen het risico van de maatregelen inclusief vaccinatie. Als deze in verhouding zijn en de maatrelegen niet meer risico opleveren dan mogelijke corona, dan zijn ze proportioneel. Maar dit was vaak niet het geval, bijv. niet bij de schoolsluiting. Gezonde kinderen, jongeren en jongvolwassenen lopen weinig risico van corona. De potentiële mogelijke schade van bekende en onbekende bijwerkingen van een vaccin is door hun langere levenstijd verhoudingsgewijs groter en disproportioneel ten opzichte van mogelijke voordelen. Er is dan reden om bij hen af te zien van vaccinatie. Dat is ook van toepassing bij gezonde volwassenen, die corona wel aankunnen bij een milde variant, zoals in bovendstaand NRC-bericht, terwijl je nog moet afwachten of vaccins werken tegen deze milde variant. Disproportioneel wil zeggen dat het middel erger is dan de kwaal.

Wolf lijkt catergorisch tegen mRNA-vaccins te zijn. Ze laat zich niet uit over andere vormen van vaccinatie. Maar ook niet over de risico’s van corona, die zij niet afweegt ten opzichte van die van de mogelijke bijwerkingen van vaccins. Dit maakt haar stellingname disproportioneel. De schade van de bijwerkingen ziet zij als disproportioneel ten opzichte van de schade van corona, terwijl de gangbare visie omgekeerd is: corona is potentieel schadelijker dan vaccinatie, hoewel daarvan op lange termijn nog weinig bekend is. De mRNA technologie heeft nog onbekende aspecten en risico’s die op de koop toe worden genomen. Daarom heeft Wolf het over een “experimenteel vaccin”, een reden om zich ertegen uit te spreken.

Overzicht: het overvalt haar dat ze wordt buitengesloten als ze zich niet laat vaccineren. De bangheid, volgzaamheid, conformisme en hypocrisie van de elitaire jet set waarvan ze deel uitmaakt, treft haar onaangenaam. Daarover gaat Deel 1. Als feministe bekommert ze zich in Deel 2 vooral over de vaccinatieschade bij vrouwen en hun ongeboren babies. Om het coronacrisisgedrag te verklaren schieten voor haar louter menselijke en maatschappelijke factoren tekort. Zij zoekt haar toevlucht tot ongrijpbare ‘metafysische verklaringen’ en laat zien dat er ‘metafysische energiën zijn, maar slaagt er daarmee in Deel 3 niet in een coherente verklaring te geven voor het crisisgedrag. 

Pfizer Papers

Dit boek kwam door een toevallige ontmoeting bij de redactie. Ten dele door het misverstand dat het de Pfizer Papers zou betreffen, waarover een deel van het boek gaat. Dit zijn tienduizenden onderzoeksdocumenten die na een gerechtelijke uitspraak versneld zijn vrijgegeven door Pfizer, waarover berichten zijn verschenen, die niet altijd betrouwbaar zijn en aanleiding geven tot verontrusting in de media, vooral social media. 

Naomi Wolf die heeft meegewerkt aan zo’n samenvatting, die zij heeft ingeleid. Het interpreteren van onderzoeksgegevens vraagt medische en statistische expertise, die bij de redactie niet voldoende aanwezig is. Reden om af te zien van een bespreking van publicaties over deze papers. Wolf gaat echter in op deze papers, waardoor we er niet omheen kunnen bij het bespreken van haar boek

“Inhoudelijk zijn er drie terugkerende verhaalthema’s te onderscheiden in berichten over de Pfizerpapers. Het eerste tracht het Pfizer-vaccin als ineffectief [of minder effectief dan eerder beschreven] te bestempelen: het vaccin zou beperkt of helemaal niet werken. Het tweede thema draait om ernstige bijwerkingen, zoals hartproblemen, bloedstolsels en miskramen. Het derde draait om geheimhouding.” De gegevens zouden echter al eerder toegankelijk zijn geweest via de European Medical Agency die medicijnen en vaccins (goed)keurt. (Factchecker: https://benedmo.eu/2022/11/04/pfizerpapers/)

De betrekkelijke (in)effectiviteit van het vaccin en de bijwerkingen worden op social media breed uitgemeten en vaak overdreven. Pfizer vermeldt mogelijke bijwerkingen, zoals farmaceuten verplicht zijn. Pfizer-directeur Janine Small  gaf in oktober 2022 toe aan het Europees Parlement “dat de mRNA-vaccins nooit getest waren op het stoppen van overdracht”. (Wolf. p4, met bron: ‘Preventing Transmission Never Required’ Reuters Fact Check’, October 14, 2022 met lange websitenaam) 

Met andere woorden: vaccins zijn niet getest op tegenhouden van besmetting. Dit betekent volgens Wolf dat het beleid van onderscheid in gevaccineerden en ongevaccineerden het tot dan toe gerapporteerde vaccinatieonderzoek van Pfizer geen grond biedt aan sociale uitsluiting. Dat blijkt evebneens uit het feit dat gevaccineerden het virus ook overdragen, zij het mogelijk in mindere mate. Het beleid van onderscheid en discriminatie kon daardoor niet gecontinueerd worden. Dit onderscheid heeft het leven van Wolf en vele anderen ingrijpend gewijzigd. In haar geval streek haar forse kritiek op de maatregelen haar voormalige achterban tegen de haren in. Haar kritiek gold vooral de vaccinatie als een sociale verplichting op straffe van uitsluiting. 

Een reden om zich niet te laten vaccineren was de website van farmaceut Moderna waarin stond “dat hun mRNA-technologie en de spike-eiwitten in hun vaccins in elke cel in het lichaam konden binnendringen... Ik dacht: elke cel? In je eierstokken? Je hart? Je lever?... De zenuwen... Ik vroeg me ook af hoe het binnendringen van de spike-eiwitten en mRNA in de cellen van myelineschedes van de zenuwen de fragiele elektrische geleiding zou beïnvloeden... en ik besloot het niet te doen... Deze persoonlijke rationele beslissing over mijn eigen lichaam - gerelateerd aan mijn gezondheidsproblemen - gooide me abrupt in een nieuw sociale en zelfs legale categorie: een tweederangs burger,  een antivaxxer, een dissident, een wappie, complotdenker en een ‘Trumper’, ook al bleef ik een klassieke socialist.” (pxvii, haar besluit was mede vanwege haar neurologische aandoening spina bifica occulta) Haar boek beschrijft haar uitsluiting en haar kritiek, waarin lotgenoten zich mogelijk kunnen herkennen. Voor hen was weinig aandacht en vooral negatief. Een reden om dit recht te zetten.

Het boek plaatst een recensent voor een dilemma: wel of niet bespreken en hoe? Het vraagt namelijk medische onderzoeksdeskundigheid om haar kritiek te kunnen accepteren of weerleggen. Naomi Wolf (1962) is een omstreden schrijfster van bestsellers die in ongenade is geraakt vanwege haar kritiek op de coronamaatregelen en onzorgvuldigheden in haar onderbouwing. Ze wordt betiteld als complotdenker en antivaxxer, met wie weinigen zich willen associëren. Misschien een reden te meer om dat juist wel te doen. Ze geeft een persoonlijk relaas van haar transitie van feministisch icoon van links naar critica op de elitaire establisment die haar buitensloot toen ze zich niet liet vaccineren. 

Het is de weg van de minste weerstand om het boek niet te bespreken en het uit de weg te gaan. Het bespreken ervan is een uitdaging, die noopt tot nader onderzoek om haar beweringen te onderzoeken voor zover dat mogelijk is. Dat vraagt een kennis van zaken die verder gaat dan één vakgebied en daarom een uitdaging vormt. Haar confronterende persoonlijke strekking is niet gebruikelijk voor boeken die in Civis Mundi worden besproken, dus even wennen. Het is ook interessant om te zien wat iemand meemaakt, die als complotdenker wordt bestempeld, maar zichzelf niet zo ziet, en hoe zij kwam tot haar bevindingen. Soms zeggen dissidenten zinnige dingen en verdienen ze aandacht. Ze kunnen ons attent maken op andere zienswijzen en aspecten die men geneigd is over het hoofd te zien.1 Anderzijds is het zaak hun beweringen te toetsen. Wat betreft de medische toetsing is daarvoor om commentaar gevraagd van Maarten Rutgers. 

https://nl.freepik.com/premium-vector/een-oog-dat-naar-een-gestileerde-menigte-kijkt-een-symbool-van-controle-in-een-totalitaire-staat_31897439.htm
Totalitair heeft te maken met totale controle 

Totalitaire tendensen

Het boek betreft “een schokkend, gedetailleerd verslag van misleiding, miskenning en een onverwachte politieke, spirituele transformatie die voortkwam uit een van de meest controversiële tijden van de wereldwijde geschiedenis,” heet het op de achterkant. Haar werk wordt betitelt en bejubeld als “compromisloos onderzoek [...naar] vele fouten tijdens de Covid-19-pandemie, door het gevaarlijke verval van onze democratie tot tirannie, censuur en totalitarisme.” 

Dergelijke tendensen staken al eerder de kop op na de aanslag op de Twin Towers op 11 september 2001 en het antwoord daarop tijdens de regering Bush, zoals ze beschrijft in The End of America (2007). Tijdens de coronacrisis zouden totalitaire tendensen en censuur zijn versterkt, maar daarna weer verminderd. Ze kunnen echter weer de kop opsteken. Fundamenteel lijkt er weinig veranderd. Verontruste burgers lieten zich tijdens de crisis snel meenemen door media en overheidsmaatregelen en zijn nog steeds vatbaar voor beïnvloeding en demagogie. Overleven gaat voor kritisch overwegen.

De titel Oog in oog met het beest doet denken aan de Apocalyps, waarbij Wolf niet direct naar het apocalytische Beest verwijst, wel naar (onheils)profeten in andere bijbelteksten. Ook onze medewerker Jan de Boer, filosofe Lisa Doeland en Russische schrijvers  verwijzen naar de Apocalyps, zie CM 135, 137 en 140. Hoewel de nadruk ligt op politiek en politisering plaatst Wolf de donkere tijd ook in een religieus perspectief. Het maakt haar boek enerzijds ‘zweverig’, maar anderzijds geeft zij een levensbeschouwelijk kader aan wat er gebeurt, waarin christenen, joden en religieus en spiritueel georiënteerde lezers zich mogelijk kunnen vinden. Wolf heeft een joodse achtergrond en verwijst ook naar christelijke visies in haar poging tot verdieping. Zij toont oog voor de levensbeschouwelijke en spirituele dimensie van er aan de hand is.

Het onderhavige boek is geen bestseller zoals eerdere boeken van haar. Deze hebben niet het niveau van historisch-sociologische bestsellers als het Communistisch manifest van Marx en Engels, De protestantse ethiek en de geest van het kapitalisme de beroemde analyse van Max Weber, Der Untergang des Abendlandes van Spengler, In de schaduwen van morgen van Huizinga, de kritiek van Sorokin op het hedonistische consumentisme in The Crisis of our Age, The Power Elite en De sociologische visie van Wright Mills, The Lonely Crowd van David Riesman en The Age of Narcissism van Christopher Lasch, een wat zwaar aangezette kritiek op de individualisering. De titels laten zien dat het niet alleen nu een donkere (crisis)tijd is. 

Naomi Wolf heeft ook niet het niveau van dystopische bestsellers als Brave New World van Aldous Huxley, Nineteen-eighty four van George Orwell en De pest van Albert Camus, om de bekendste te noemen. Al deze boeken zijn in Civis Mundi besproken. Meer van dergelijke boeken heeft Maarten Rutgers besproken in CM 115 t/m146. 

Kenmerkend voor (deze) bestsellers is een zekere eenzijdigheid, een bepaald cultuurelement dat sterk, zelfs op overdreven wijze wordt benadrukt en geanalyseerd om het pregnant en overtuigend te laten uitkomen. De meesterwerken maken daarbij gebruik van onomstotelijk bronnenmateriaal dat met een appellerende virtuoze stijl, overtuigingskracht en een zekere distantie naar voren wordt gebracht. Wolf kan daaraan in dit boek niet tippen. Ook haar vorige boeken zijn omstreden en bevatten gechargeerde onnauwkeurigheden en eenzijdigheden, waarop we ook in dit boek alert op dienen te zijn.

Wolf schreef boeken met uitdagende titels met vooral een feministische strekking. Dat verklaart haar aandacht voor bijwerkingen op het gebied van stoornissen bij vrouwen wat betreft menstruatie, vruchtbaarheid, zwangerschap en kindersterfte. Daarnaast schreef ze boeken met een anti-autoritaire politieke strekking, naast The End of America, Give Me Liberty (2008) en The Bodies of Others (2020), dat gaat over vaccinatie en zelfbeschikking over ons lichaam, zoals ze ook bij haar feminisme bepleit. Haar vader schreef horror fictie en maakte een bewerking van Frankenstein. Dit inspireert haar mogelijk tot alerheid op de gevaren van medische technocratie De overgang van fictie naar nonfictie lijkt bij dystopieën dichtbij elkaar te liggen, zo ook bij Wolf. De fictie van morgen kan een nabije toekomstige werkelijkheid worden.

Vanwege haar bekendheid bij vooral vrouwen werd ze door Bill Clinton en daarna door Al Gore gevraagd voor hun campagneteam om vrouwelijke kiezers aan te spreken. Daarnaast werkte ze als journalist voor The New York Times, The Guardian en tal van andere bladen. Ze studeerde aan de Yale Universiteit en promoveerde in 2015 op het gebied van Engelse literatuur te Oxford op een historische studie die later is gepubliceerd als Outrages: Sex, Censorship and the Criminalisation of Love (2020). Het is pas veel taer gepunliceerd vanwege onnauwkeurigheden. Daarin keert ze zich onder meer tegen seksuele discriminatie en onderdrukking. Ze komt over als een vrouw die strijdbaar voor haar visie uitkomt en de confrontatie niet schuwt, maar eerder opzoekt en gedreven wordt door waarden als vrijheid en waarheid, haar waarheid wel te verstaan, want ze heeft de neiging deze nogal persoonlijk in te kleuren. Waarheden zijn echter altijd (inter)subjectief. 

https://www.doorbraak.eu/waarom-anti-corona-demonstraties-geen-oplossing-bieden-voor-arbeiders/
Verzet gaat niet altijd samen met complotdenken 

Bedreigde burgerrechten

Wolf begint met de bewering dat “beleidsmaatregelen, gebaseerd op abjecte leugens, een existentiële bedreiging vormden van onze democratie en manier van leven”. (p.xi) Een van die leugens, eigenlijk een onterechte impliciete veronderstelling, was zoals reeds vermeld, dat vaccinatie overdracht en besmetting voorkomt. Dit was een dringende of zelfs dwingende reden waarom ongevaccineerden een gevaar vormden en gevaccineerd dienden te worden uit maatschappelijke noodzaak. Dit afgezien van persoonlijke bescherming van hun gezondheid, die echter vaak juist een reden is om zich niet te laten vaccineren, zoals bij Wolf.

Zij onderbouwt haar bewering van bedreiging van de democratie met verwijzing naar het belang voor de democratie van de Grondwet en grondrechten als lichamelijke integriteit, vrijheid van meningsuiting en samenkomst. Lockdown en censuur zijn daarmee in strijd. Ze verwijst naar haar boek The End of America (2007) “over stervende democratieën... totalitaire en fascistische regimes... propaganda om hun mensen te onderwerpen, verzet de kop in te drukken en uiteindelijk de noodwet uit te roepen... stap 10”. (pxiii) In dit boek beschrijft ze 10 stappen naar totalitarisme, die ze herkent in de maatregelen. Het zijn overigens ook stappen bij crisisbestrijding zoals bij een epidemie, niet per se bij totalitarisme, zoals Camus in De pest beschrijft. Onze democratie bleef vooralsnog intact en Wolf kon haar mening blijven uiten. Totalitaire tendensen waren beperkt en tijdelijk. 

Voor een kritische evaluatie van de coronamaatregelen door tientallen deskindigen, zie Dick Bijl, Pandemische chaos en Voorbij de pandemische chaos, besproken in CM 130, en Maarten Rutgers, ‘De wereld van de coronapandemie’ in CM 139. 

Foto: Brain O’Shea, p279 

Transformatie van haar leven

Haar leven als mediafiguur die opkwam voor burgerrechten, veranderde ingrijpend, toen ze zag dat “de officiële berichtgevingen... niet klopten [... en zij] deze ‘waarheden’ in twijfel trok”. (pxvi,xvii) Ineens was ze een complotdenker en zelfs een Qanon-adept, met name toen ze niet gevaccineerd bleek. Ze was vrijwel nergens meer welkom, "alsof er een vloek was uitgesproken”. Haar waarschuwing voor menstruatiestoornissen na vaccinatie (die later het nieuws haalden) werd verketterd. “Ik was persona non grata geworden... Niemand die me normaliter uitnodigde voor de glitter en glamour van gisteren, durfde nu contact op te nemen.” (pxx)

Het belemmerde haar niet samen met anderen om 3250 artsen en wetenschappers bijeen te brengen voor het verwerken van de Pfizer Papers. Haar missie was en bleef “bedreigingen van de democratie en vrijheid te identificeren en te herkennen”. Die herkende zij in de beleidsmaatregelen tegen corona: “censurering van kritiek... opgevoerd staatstoezicht... gedwongen sluiting van scholen, religieuze gebouwen en bedrijven... dat we niet meer dan met een bepaald aantal mensen bijeen mochten komen.” (pxii)

Wolf ging het coronagebeuren ook zien in termen van een “spirituele strijd tussen goed en kwaad” en “een aanval op de mensheid” die nog niet voorbij is. Ze ging geloven in God en “ontdekte dat... via menselijke liefde, zorgzaamheid en intimiteit God leeft en binnenkomt en onze levens redt”. (pxxiv) Ze ziet in het gebeuren “machten en krachten” van een metafysische aard “te ingewikkeld... om toegewezen te kunnen worden aan louter menselijke gruwelijkheid en inventiviteit”. (p38) 

HIer valt tegenin te brengen dat ze misschien voor een groot deel ook worden verklaard uit systemen die een eigen leven zijn gaan leiden en niet meer adequaat gestuurd kunnen worden door mensen die hun gevoel voor menselijke waarden zijn kwijtgeraakt, zoals bijv. socioloog Norbert Elias dit beschrijft bij grootschalige sociale figuraties of sociale verbanden. Hannah Arend verwijst niet naar de metafysische aard maar naar de “banaliteit van het kwaad.”

“Het meest alarmerende van dit alles is hoe onze leiders aandringen op een wereldwijde toetreding tot een WHO-stelsel dat nationale souvereiniteit vervangt... een globaal, feodaal systeem.” Dit lijkt op complotdenken, ware het niet dat het WHO-stelsel een realiteit is die tijdens de coronacrisis en daarna al is voorbereid. Wolf wijst aan het eind van haar inleiding op het belang van gaven, energieën en middelen  die “vanuit ons hart komen, vanuit onze eigen daden en ons eigen bewustzijn”. (pxxv) Dit alles doorspekt met emotionele persoonlijke ontboezemingen en tirades teghen de coronamaatregelen, vooral de vaccinatie, die minder relevant zijn.

 

Hudson River Valley, 1867 George Inness (1825-1894)

‘Een verloren klein dorpje’

Wolf en haar man verhuisden in 2020 van New York naar het platteland van de Hudson Valley, een gebeid dat in trek was bij landschapsschilders. Haar tweede man was een ex-militair, die zij in 2014 had ontmoet om haar te beveiligen na bedreigingen vanwege haar politieke activisme. Ze trouwden in 2018. Ook op het platteland golden de coronamaatregelen en werd ze geweerd omdat ze niet was gevaccineerd. Ze vergeeft de mensen die haar hebben buitengesloten, hun “zinloze onderdanigheid en het buigen voor ‘instructies’.” (p5) 

Maar ze heeft moeite met het vergeven van doktoren die mensen injecteerden met een vaccin met “vreselijke bijwerkingen”. Deze leken overigens in de ogen van deze artsen verantwoord op grond van het publiek gemaakte onderzoek. Ze heeft ook moeite met het vergeven van mensen die jongeren, die weinig risico liepen, hebben verplicht tot vaccinatie, omdat ze anders werden uitgesloten van het sociale leven. Ze spreekt van “een gevaarlijke experimentele injectie”, vanwege de mogelijke bijwerkingen, die op langere termijn niet zijn onderzocht.

Ze blikt terug op haar leven in New York onder “artiesten filmmakers, journalisten – al die mensen van wie verwacht werd dat ze nee zouden zeggen tegen discriminatie... Ze waren bijna allemaal gezwicht... Zonder enige weerstand! Onmiddellijk!... Ik had ze verwelkomd in mijn huis... geholpen met hun carrières... Die stoere, dappere, gedurfde avant-garde... die ik twintig jaar met open armen had verwelkomd? Ze waren bang gemaakt... De wereld had me volledig verstoten.” 

Verontrustend vindt ze “dat het Witte Huis samenspande met Big Tech om Amerikaanse burgers te censureren, waarbij mijn tweed ook in de stroom werd meegenomen... De macht van de federale overheid is ongekend, zeker in samenwerking met de grootste digitale-content bedrijven... wanneer je aan de ontvangende kant staat om door hen gewist te worden”. Ze werd verwijderd van Twitter. (p17-19) Het lijkt op een stap naar het wissen van een persoon uit het sociale leven zoals in Nineteen-eightyfour van Orwell.

Ze noemt “de meest bevoorrechte klasse... een klasse die continu bang is [vooral voor statusverlies], onzeker over hun status... Hun collectieve mind is voortdurend bezig met uitoefenen van subtiele controle, zowel op sociaal als op professioneel vlak, als over andere leden van de ‘tribe’. Mijn voormalige elite-netwerk had de mond vol over diversiteit, maar in werkelijkheid was er een dodelijke gelijkheid en conformiteit... Daartegenover staan de mensen hier, diep in het paars-rode [platte]land... Hier geven de mensen elkaar toestemming om anders te zijn, om er ongecensureerde meningen op na te houden, om vrij te zijn.” (p20,21, paars-rood is de Republikeinse kleur) 

Dit is een sociologische observatie die past bij het moderne ‘otherdirected’ persoonlijksheidstype in The Lonely Crowd van David Riesman. Alexis de Tocqueville beschreef de neiging tot conformiteit en gelijkheid al in de 19e eeuw in Democracy in America. Hij wijst evenals John Stuart Mill in On Liberty op het gevaar van “conformiteitsdruk” en “meerderheidstirannie... de mogelijkheid van onderdrukking van meningen, inzichten en voorstellingen die niet overeenstemmen met die van de meerderheid. (Michael Hereth, Tocqueville, p104, zie CM 125) Het biedt een gedeeltelijke verklaring voor kritiekloos volgen van coronamaatregelen.