Tijdsein. Peiling en perspectief van deze tijd. Civis Mundi Jaarboek 2011, Aspekt, Soesterberg

Civis Mundi Digitaal #8

Eigentijdse geschiedenis

Tijdsein. Peiling en perspectief van deze tijd. Civis Mundi Jaarboek 2011, Aspekt, Soesterberg

Na de Koude Oorlog bevinden we ons in een nieuwe ontwikkelingsfase van de moderniteit. De vraag waarin deze tijd zich onderscheidt van de voorafgaande tijdsperiode is in dit jaarboek tot onderwerp van een nieuwe tijdsdiagnose gemaakt. Kenmerkend voor deze tijd is in de eerste plaats na twee eeuwen ideologische strijd over de grondslagen van de moderniteit de triomf van de moderniteit in liberale zin op alle ideologische tegenkrachten, althans in de westerse wereld en hand in hand hiermee de positie van Amerika als dominerende wereldmacht, want niet langer in haar kapitalistische expansiedrang gehinderd door de mondiale pretenties en expansiedrang van het wereldcommunisme; en voorts de versterkte ambitie het liberaaldemocratische geestesgoed wereldwijd te verbreiden. Sinds 9/11 - een eigentijdse breuklijn met belangrijke effecten op de politieke ontwikkeling in internationaal en nationaal verband - botst dat wel op nieuwe antiliberale tegenkrachten: met name op nieuwe uitingen van het moderne autoritarisme dat na de ineenstorting van het fascisme en nationaal socialisme in en door de Tweede Wereldoorlog voorgoed overwonnen leek. In de eerste plaats is dat het moslimfundamentalisme als religieus geïnspireerd autoritarisme; en voorts de Chinese Volksrepubliek als socialistisch gedreven autoritarisme dat zich in deze tijd ontpopt als nieuwe economische en ideologische rivaal van het westers-liberale beschavingstype.

Dat wordt sindsdien tevens geconfronteerd met nieuwe internationale machtsverschuivingen, die de dominerende machtspositie ervan dreigen aan te tasten, zeker als dat er niet in slaagt effectief het hoofd te bieden aan de nieuwe economische crisisverschijnselen, waarmee het sinds 2008 worstelt en die het alleen te boven kan komen als het de uitwassen van het neoliberale marktkapitalisme weet uit te bannen door de markteconomie aan de nodige regels te binden en zodoende de crisisgevoeligheid ervan beter onder controle te krijgen. Tenslotte vindt in deze tijd een nieuwe technologische, i.c. digitale revolutie plaats met ingrijpende maatschappelijke, politieke, culturele en militaire effecten.

Met de digitalisering van economische, politieke en culturele (in het bijzonder wetenschappelijke) ontwikkelingsprocessen voltrekt zich in deze tijd bovendien een nieuwe aanzienlijke versnelling van de geschiedenis van de moderniteit en hand in hand hiermee een reeks van nieuwe grote veranderingsprocessen in internationaal en nationaal verband. In dit jaarboek wordt dat alles heel globaal en in onderlinge samenhang in kaart gebracht evenals de meest relevante ontwikkelingsproblematiek van deze tijd.

We leven in verwarrende tijden, is de ervaring van veel tijdgenoten. Vandaar het belang van een dergelijke tijdsanalyse. Het boek beoogt daarmee een eigentijdse geschiedschrijving, gesitueerd in de geschiedenis van de moderniteit en in het licht daarvan ook geïnterpreteerd.

Tijdsein. Peiling en perspectief van deze tijd

Een integrale geschiedschrijving - prof. dr. Wim C. Couwenberg

Als gevolg van de digitale revolutie beleven we in deze tijd - de nieuwe ontwikkelingsfase die aanbreekt na de Koude Oorlog - opnieuw een aanzienlijke versnelling van de geschiedenis van de moderniteit. Hand in hand hiermee gaat een reeks van nieuwe grote veranderingsprocessen in internationaal en nationaal verband, die in dit jaarboek van Civis Mundi in onderlinge samenhang in kaart gebracht worden evenals de meest relevante ontwikkelingsproblemen. Het is daarmee een eerste aanzet tot een integrale geschiedschrijving van deze tijd.

Het boek bestaat uit drie delen. Het eerste deel bevat een korte samenvatting van de grondslagen van het westers-liberale beschavingstype en van zijn ontwikkeling en verankering in de lange 19^e (1789-1914) en korte 20^e eeuw (1914-1989); en tevens een korte schets van de belangrijkste veranderingsprocessen in de tweede helft van de korte 20^e eeuw (1945-1989) die de historische achtergrond vormt van deze tijd. Dat beschavingstype lijkt zich dan definitief te verankeren, althans in de westerse wereld. Naar het zich laat aanzien, is daarmee ook de grote ideologische strijd sinds 1789 over de grondslagen ervan beslecht die in die periode op internationaal niveau culmineerde in de Koude Oorlog.

Met de triomf van dat beschavingstype in die oorlog als vertrekpunt volgt in het tweede deel eerst een globale schets van de identiteit van deze tijd, o.a. gekenmerkt door een vertraagde aanpassing aan de veranderde wereldsituatie, een eigentijdse breuklijn als gevolg van de aanslagen van 9/11, een digitale revolutie, een veranderde tijdsbeleving voor en na 9/11, een militarisering van de buitenlandse politiek van Amerika en een afwisseling van toonaangevende elites. In aansluiting hierop wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste veranderingsprocessen in de internationale betrekkingen, in de nationale context van westerse staten (met het accent op Nederland) en in het grensgebied van nationale en internationale ontwikkelingen. (reveil nationale gedachte, Israëlisch-Palestijns conflict, globalisering terrorisme en ecologische problematiek)

Ter afsluiting wordt in het derde deel tenslotte de huidige positie van het westers-liberale beschavingstype nader in ogenschouw genomen. Het gezicht van deze tijd kenmerkt zich niet alleen door de triomf van dat beschavingstype en de versterkte ambitie dat wereldwijd uit te dragen en te verbreiden, maar niet minder door een aantal nieuwe cruciale problemen die maken dat het niet zoals aanvankelijk verwacht een rustig bezit is. Daarbij wordt o.a. gewezen op de postmoderne deconstructie van zijn grondslagen, ecologische crises van mondiale omvang, blijvende crisisgevoeligheid van zijn economisch stelsel alsook een reveil van modern autoritarisme. Dat laatste manifesteert zich zowel in religieus-politiek gewaad (met moslimfundamentalisme en terrorisme sinds 9/11 als meest opvallende expressie) als op seculiere grondslag (met China als meest in het oog springende exponent ervan). Daarmee krijgt dat beschavingstype te maken met nieuwe antiliberale haarden van verzet tegen zijn universele pretenties en expansiedrang. De achtergrond en betekenis hiervan worden nader onder de loep genomen evenals de eigentijdse ontwikkelingsproblemen en - perspectieven van dat beschavingstype: de liberale democratie als alternatief van modern autoritarisme; kritische evaluatie neoliberalisme; modern management als nieuw instrument van beheersings- en maakbaarheidsdenken; botsende mensbeelden in het moderne denken en de roep om een integraal mens- en wereldbeeld; reacties op de nihilistische effecten van dat beschavingstype; de problematiek van het machtsmotief in een westers-liberale context; en het wetenschappelijk vooruitgangspotentieel in deze tijd.