Waarom leed GroenLinks zo’n grote verkiezingsnederlaag?

Civis Mundi Digitaal #14

door Hans Feddema

Waarom leed GroenLinks zo’n grote verkiezingsnederlaag?

Hans Feddema

De verkiezingen zorgden voor een ander politiek midden, nu het CDA tot 13 zetels is teruggevallen en zowel de VVD als PvdA onverwachts nogal groot werden. Een tweede even plausibele perceptie is, dat het midden niet anders is, maar veeleer (zeer) klein is geworden, omdat ‘de grote twee’ behalve het CDA hun flanken leeg zogen en als het ware de informele leiders werden van respectievelijk rechts en links Nederland. De verkiezingen stonden hoe dan ook in het teken van drie trends in de samenleving: 1) angst, mede door de crisis 2) gevoel dat de maakbaarheidsidee op haar grenzen stuit en 3) opkomst van een nieuw bewustzijn. Angst is gebrek aan vertrouwen - ook in zichzelf - en daardoor een uit balans zijn. Van het op onbehagen en angst inspelen is de PVV de kampioen, maar dit keer werkte het minder. Men kan zich als populist ook overschreeuwen. Maar een al of niet aangevuld  kabinet van VVD en PvdA zal door het nemen van impopulaire maatregelen niettemin gauw weer kwetsbaar worden voor dit extreme populisme.  

Angst kun je trouwens ook proberen te beantwoorden door authentieke redelijkheid uit te stralen. Samsom deed dat succesvol, reden waarom het ‘strategisch’ stemmen dit keer hoog scoorde. Je kunt ook zeggen dat veel kiezers kozen voor redelijkheid in de hoop op een constructief compromis tussen VVD en PvdA. Maar wellicht ook door het onbewuste gevoel, dat de ‘maakbaarheid’, dus het alles onder controle kunnen hebben voorbij is, knappe economen en politici ten spijt. En ook, om met Herman Wijffels te spreken, dat het draagvermogen van de aarde grenzen stelt aan onze welvaart en dat daarom het werken aan sociale en ecologische duurzaamheid wel eens de hoogste prioriteit zou kunnen hebben. Aan dat laatste appelleerde zeker ook Jolande Sap van GroenLinks. Maar zij stond om dat goed voor het voetlicht te kunnen brengen op achterstand door 1) de korte tijd, die ze na het ontijdige aftreden van Femke Halsema had, om persoonlijk gezag op te bouwen, 2) beleids- of beginnersfouten zoals de Kunduz-missie en de ‘stekkerdoos’, 3) een niet al te heldere sociale koers van de partij, 4) de duurzaamheid die ook andere partijen al in hun programma’s hadden gezet, 5) het ‘gedoe’ in de partij over het lijstrekkersduel met Dibi, 6) een niet sterk of te weinig als team opererende fractie, 7) de slechte peilingen, die bovendien 8) verhinderden dat ze aanwezig kon zijn bij de belangrijkste tv-debatten.

Te weinig bezield

Maar omdat er in de samenleving een nieuw denken of nieuw bewustzijn aan het opkomen is, waarbij gedacht kan worden aan diverse stromingen van idealisme en ook ecologische, ja zelfs humanistische spiritualiteit, was een krachtige inspiratie en een sterk vanuit het hart opereren van belang geweest als antwoord op de angst. Dat geldt ook voor CDA-leider Buma, bij wie dat toch ook veel meer had gekund, ook al deed hij z’n best, het verleden van zijn partij inclusief het samenwerken met de PVV ten spijt. De debatten waren over het algemeen nogal mentaal. Van idealistische partijen en zeker van GroenLinks verwacht je niet een louter mentale manier van opereren, zeker niet in de campagne. Maar daarentegen zo bezield, dat op z’n minst van de Dierenpartij electoraal geen enkele bedreiging kan uitgaan. In plaats daarvan koos de fractie naar het lijkt te veel voor een bestuurlijke houding. Natuurlijk wil je dat je beleid zoveel mogelijk praktijk wordt, maar als het bestuurlijke te zeer je attitude is, raak je je grote drive kwijt of word je al gauw de partij van het kleurloze compromis, een verwijt dat voorheen ook de PvdA wel eens kreeg .Ik vind echt niet dat het al zo erg is met GroenLinks, maar de kiezers kregen wel het gevoel, dat het salonfähig willen zijn soms een te sterk accent had bij de fractie. Ook als dat alleen maar je imago is, gaat dit altijd ten koste van je elan in de campagne. Jolande kreeg de laatste weken van de verkiezingen zeker grote veerkracht, maar het lukte haar niet de mensen van het nieuwe bewustzijn met soulforce of met een bevlogen compassie voor mens en natuur te winnen. Jolande is zeker een bekwaam politicus met een warme uitstraling. Ook al miste ik op 25 september in haar optreden bij  Pauw&Witteman enigermate de relativering over haar eigen beleid  inclusief het begrip voor de critici in eigen kring of er buiten, die immers ook wel voor een deel ‘gelijk’ kunnen hebben, bijvoorbeeld over ‘Kunduz’, dat niet louter internationale solidariteit is, maar ook de context van oorlog en westerse militaire interventie heeft. Wie weet lukt haar dit alles in een later stadium wel, nadat eerst het onderzoek  over wat er mis ging, heeft plaats gevonden. En nadat in een partijcongres er hopelijk tevens een discussie komt over een heldere strategie en koers, inclusief de precieze positionering van de partij in het politieke spectrum.

Inmiddels heeft Jolande de handdoek in de ring gegooid en is Andree van Es als voorzitter van de commissie van onderzoek vervangen door Nel van Dijk, beide mensen van het eerste uur, die er mogen zijn. Jammer overigens dat Jolande zich na aarzeling toch terugtrok. Een zichzelf benoemde top - ook in idealistische partijen kan informele macht soms helaas een rol spelen - heeft onder druk van GroenLinks wethouders van grotere steden haar zover gekregen de eer aan zichzelf te houden. Zelf had ik dat niet gedaan, omdat die top geen mandaat van de kiezers heeft en zij wel, los van het feit, dat er geen reden is om niet eerst het rapport van de commissie af te wachten. Drammerigheid van Euro-parlementarier Judith Sargentini en vooral angst van genoemde wethouders, dat bij uitstel grote schade het gevolg zou zijn bij de gemeenteraadsverkiezingen over anderhalf jaar, is naar verluid de oorzaak. Angst werkt meestal averechts. Zo ook hier naar het lijkt. De schade die nu is aangericht kon zo immers wel eens veel groter zijn.

Jolande Sap opereerde in de korte tijd dat ze leider van GroenLinks was, niet feilloos, maar dit is niet verdiend. Ik wacht het onderzoek van de commissie verder af en hoop op een spoedig herstel van de partij, die op lokaal stevig geworteld is. Dit niet omdat ik een der oprichters daarvan ben, maar omdat de partij nodig is in het politieke krachtenveld, mede door haar idealisme.

* Dr Hans Feddema is antropoloog, oud-docent aan de Vrije Universiteit, publicist, vredesactivist, intiatiefnemer van de Linker Wang en medeoprichter van GroenLinks