Geen enkele Nederlandse nationaalsocialist heeft de ideologie van Adolf Hitler zo fanatiek in de praktijk gebracht als de jonge Voorman van de Nederlandse SS: Henk Feldmeijer ( 1910-1945).

Civis Mundi Digitaal #17

door Bert Snel

Geen enkele Nederlandse nationaalsocialist heeft de ideologie van Adolf Hitler zo fanatiek in de praktijk gebracht als de jonge Voorman van de Nederlandse SS: Henk Feldmeijer ( 1910-1945).

Bespreking van: Bas Kromhout: De voorman. Henk Feldmeijer en de Nederlandse SS. Uitgeverij Contact. ISBN 9789025438371. 585 pagina’s. Prijs € 39,50. Verschenen op 4 juni 2012.

door Bert Snel

Inleiding

Er woedde tijdens de bezetting een ideologische strijd binnen de NSB tussen twee richtingen. Aan de ene kant mensen als Mussert die van Nederland weliswaar een nationaalsocialistische staat wilden maken, maar dan wel onafhankelijk van Duitsland. Aan de andere kant radicalere mensen zoals Rost van Tonningen en Feldmeijer, die Nederland het liefst samen met andere ‘Germaanse volken’ wilden verenigen in een groot Germaans Rijk. Dat was ook wat Hitler en Himmler voor ogen stond. Niet Rost van Tonningen, maar de veel onbekendere Henk Feldmeijer (1910-1945) was de belangrijkste concurrent van Anton Mussert.

Dubbelleven

Feldmeijer was man vol tegenstrijdigheden. Hij geloofde in trouw en discipline, maar leidde een losbandig privéleven. Hij haatte Joden en liet onschuldige burgers ombrengen, maar hield van zijn ouders, vrouw en kind. Hoe deze uitersten met elkaar zijn te rijmen is niet het doel van deze bespreking.

Bronnen

Kromhout maakte o.a. gebruik van de archieven van Rauter en de NSB die beide berusten bij het NIOD. Hij ontdekte een tot dusver onbekend frontdagboek van Feldmeijer over zijn ervaringen aan het Oostfront tussen 11 juni 1942 en 21 februari 1943. Kromhout heeft dit geschonken aan het NIOD.

Ook kon hij gebruik maken van het notitieboekje, het ‘groeiboek’, dat Feldmeijer van zijn zoontje Wybren Egbert - kortweg Ekke - sinds diens geboorte heeft bijgehouden. Het kind  was nog geen dag oud of Feldmeijer overlaadde hem al met levensopdrachten. Het boekje ging ook daarna niet alleen over Ekkes eerste stapjes en verdere ontwikkeling, maar ook over de politieke situatie en de ‘wereldbeschouwing’ van zijn vader, die gebaseerd was op de nationaalsocialistische ideologie. Kromhout kreeg dit boekje in handen toen het op Marktplaats te koop stond.

Feldmeijer en de NSB

Henk Feldmeijers rol bij de NSB is bij dr. L. de Jong, onderbelicht gebleven vergeleken met die van Meinoud Rost van Tonningen.

Feldmeijer werd al in 1932 lid van de NSB. Sinds 1935 wijdde hij zich helemaal aan de partij en werd hij ook steeds radicaler in zijn opvattingen. Vanwege zijn inzet klom hij snel op binnen de partij.

In opdracht van Reichsführer-SS Heinrich Himmler zette hij de Germaanse SS op om de Duitse belangen binnen de NSB veilig te stellen. Hij werd geacht Mussert op het rechte pad te brengen in het belang van de nazificering van Nederland. Toen dat niet bleek te lukken, overwogen de SS-autoriteiten Mussert af te danken en Feldmeijer tot ‘Leider’ te benoemen.

Ook al was Rost was veel ouder en meer gesetteld, toch werd Feldmeijer veel hoger ingeschat door Himmler en Rauter. Niet alleen door zijn jeugdige uitstraling, zijn bezielende inzet en bewezen zelfopoffering aan het front, maar ook omdat hij, anders dan wat bij Rost steeds werd betwijfeld, ‘raszuiver’ was. Mussert bleef tot op het laatst helemaal gefixeerd op Rost van Tonningen en schreef daar zelfs nog over in zijn dodencel. Kreeg Rost daarom zoveel meer aandacht van historici?

Destijds was Feldmeijer diens belangrijkste rivaal, maar voor Mussert was hij veel gevaarlijker dan Rost. Hij was een van de eerste aanhangers van Anton Mussert, maar vond de NSB-leider al gauw te zwak als leider. Feldmeijer wilde Nederland laten opgaan in een Groot-Germaans Rijk en vocht hiervoor zelfs aan het Oostfront. Na de Duitse nederlaag bij Stalingrad nam hij zijn toevlucht tot terreur om zijn visioen tegen beter weten in alsnog te verwezenlijken.

Feldmeijer en ‘zijn’ SS’ers probeerden sleutelposities in de NSB én het overheidsapparaat te veroveren door in hun propaganda te hameren op de culturele en ‘rassenkundige’ overeenkomsten tussen Nederlanders en Duitsers. Hoewel de Nederlandse SS nooit meer dan 4000 leden heeft gehad, beschouwde de bezetter hen als de toekomstige leiders van Nederland binnen het Groot-Germaanse Rijk. 

Van student tot terrorist

Dat Henk Feldmeijer, een getalenteerde student wis- en natuurkunde aan de Groningse universiteit, zich al in 1932 ‘bekeerde’ tot het nationaalsocialisme wekte bij velen verbazing. Toch is het gezien zijn achtergrond als zoon van een law-and order-militair wel begrijpelijk, aldus Kromhout. Ook al had hij een rechts-conservatieve, niet kerkelijke achtergrond, toch was hij op zoek naar een ‘levensvervulling’. Hij begon zich tijdens zijn studie te interesseren voor immateriële zaken en zocht ‘het’ zelfs in het spiritisme. Hij ontwikkelde steeds meer rancune jegens de elitaire corpsstudenten bij wie hij zich als een van de weinige beursstudenten van die tijd sowieso niet thuis voelde. De combinatie van ressentiment en streven naar een ideaal bleek een ‘geschikte’ voedingsbodem voor zijn radicalisering. Waarschijnlijk speelde ook een rol dat hij recht in de leer wilde blijven.

Zijn opdracht en zijn einde

Feldmeijer had de onmogelijke opdracht ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk Nederlanders bereid konden worden gevonden om aan het oostfront mee te vechten met de Duitsers. Hijzelf gaf het ‘goede’ voorbeeld. In 1941 diende hij bij de Leibstandarte-SS Adolf Hitler in de Balkan en in 1942-1943 bij de SS-divisie Wiking in Rusland. Hij ontving hiervoor onder meer het IJzeren Kruis. Terug in Nederland kon hij met ‘het echte werk’ beginnen: het vermoorden van anti-Duitse Nederlanders als represaille voor aanslagen op NSB-ers. Dit werd de ‘Aktion Silbertanne’ genoemd, nadat de codenaam ‘Blutbuche’ (bloedboek) van de hand was gewezen. Henk Feldmeijer was altijd al een meester in het kiezen van de meest toepasselijke woorden. De ‘aardige’ student uit Groningen eindigde als seriemoordenaar en de ‘allerfoutste Nederlander ooit’.

Begin 1945 kreeg Feldmeijer het bevel over een bataljon van Landstorm Nederland. Op weg naar het front werd zijn auto op 22 februari 1945 bij Raalte beschoten door een geallieerd jachtvliegtuig, waarbij Feldmeijer om het leven kwam. Hij werd tot 26 februari 1945 opgebaard in Paleis Het Loo te Apeldoorn, omgeven met alle denkbare symbolen van het Duitse nationaalsocialisme en een SS-erewacht.

Tenslotte

Kromhout heeft met dit rijke boek een bewonderenswaardige prestatie geleverd. Om redenen van ruimte kan ik niet ingaan op de interessante wijze waarop hij een eigen ‘kruisbestuiving’ tot stand probeerde te brengen tussen sociale wetenschap en geschiedenis.