Commentaar op de boekbespreking van Dodelijke leugens. Deel A: De farmaceutische industrie: wint de winst het van gezondheid?
Civis Mundi Digitaal #77
door Piet Ransijn
http://gedachtenvoer.nl/wp-content/uploads/2018/06/big-pharma-header.jpg
Dit artikel gaat in op een steekproef van relevante artikelen in verband met de farmaceutische industrie in De Volkskrant en de NRC van het afgelopen halfjaar, die de bevindingen in het boek Dodelijke leugens deels bevestigt. Mijn artikel over belangenverstrengeling van industrie en wetenschap in nr 76 was gebaseerd op vergelijkbare artikelen. Het boek geeft een indringend beeld van de greep van de farmaceutische industrie op de medische wetenschap en de gemedicinaliseerde gezondheidszorg, waarin medicijnen een centrale plaats innemen. Gezonde voeding speelt daarbij niet de heilzame rol speelt die zij zou kunnen hebben. Medicijnen zijn meestal niet dodelijk, maar genezend en levensreddend. Wat dat betreft is de titel niet vrij van misleiding. De volksgezondheid lijkt er over het algemeen beter aan toe dan voor de invoering van de moderne geneeskunde, die daartoe uiteraard niet alleen heeft bijgedragen. Betere hygiëne en de toename van welvaart in de moderne tijd hebben er ook toe bijgedragen.
Ondanks de kritiek op de keerzijde ervan, ziet het ernaar uit dat de moderniteit en de moderne geneeskunde in het algemeen gepaard gaat met een hoger niveau van welzijn en levensgeluk, hoewel er nog veel te verbeteren valt. Moderne westerse landen zouden wat dat betreft hoger scoren, ondanks de zorgwekkend tendensen die het boek beschrijft, zoals welvaartsziekten, waaronder stress, burn-out en psychosomatische klachten, afhankelijkheid van medicijnen en ‘medische missers’. En, zoals een lezer zei: “het is niet normaal dat we onze voeding bespuiten, de zeeën en het milieu verpesten en supermarktspullen kopen vol kunstmatige toevoegingen,” en ons leven wordt bepaald door “grootschalig, kil en chemisch ervaren instituties” aangevoerd door de farmaceutische industrie (De Volkskrant 30 jan 2019, p 20).
Behalve een soms wat eenzijdige voorstelling van zaken, valt er verder weinig tegen de overvloed aan gedocumenteerde feiten in te brengen. Een min of meer toevallige steekproef van recente artikelen nuanceert en bevestigt de informatie van het boek in detail en in grote lijnen. Zonder te vervallen in doemdenken en cultuurpessimisme, dienen we de nadelige kanten van de moderne levenswijze niet te onderschatten en valt er nog veel te verbeteren. Het boek levert daartoe een onderbouwde bijdrage.
photosgratuite.eu/apotheek-biopharm-lubbeek-home-facebook.html
Toezicht op de farmaceutische industrie
De machtige farmaceutische industrie met zijn enorme winsten lijkt kritisch in de gaten te worden gehouden door een toezichthoudende overheid, kritische medici en een mondige bevolking, die niet alles meer slikt. Medicijnen zijn vaak onverantwoord duur vanwege de winstmarge. Een fabrikant had bijv. de prijs van een middel in tien jaar vervijfhonderdvoudigd van 28 cent naar 140 euro per pil. Ondertussen “stijgt mijn premie gewoon door… en graaien de zakkenvullers bij de zorgverzekeraars miljoenenwinsten bij elkaar”. Sommige ziekenhuizen zijn daarom zelf hun medicijnen gaan maken om de kosten te verminderen. Verwacht wordt dat fabrikanten dat met rechtszaken proberen te verhinderen als ze daartoe kans zien (NRC 28 nov, De Volkskrant 10 nov 2018).
Het ziekenhuis in Lelystad ging mede failliet vanwege dure medicijnen en falend beleid. Belangenverstrengeling van bestuurders met de industrie speelt hier mogelijk een rol, volgens een onderzoek van onderzoeksjournalistencollectief Follow the money). (Rectificatie: Uit openbaarmaking na dit artikel bleek echter dat van belangenverstrengeling bij de bestuurders geen sprake was en dat de dure medicijnen toch met terugwerkende kracht werdeen vergoed door de ziektenkostenverzekering.) www.nrc.nl/nieuws/2018/11/06/ijsselmeerziekenhuizen-werkten-met-ongedekte-medicijnen-a2754064; www.medicalfacts.nl/2018/11/06/follow-the-money-belangenverstrengeling-bestuurders-ijsselmeerziekenhuizen; www.ftm.nl/artikelen/faillissement-mc-ziekenhuizen?share=1.
Minister Bruno Bruins probeert de farmaceuten te bewerken. Maar “we kunnen maar kleine stapjes zetten bij de grote farmaceuten… Afdwingen is moeilijk… Als ik openheid eis, dan komt de farmaceut niet aan tafel… Als de farmaceut zegt: ik lever niet meer in Nederland, dan heb ik een heel ander probleem” (NRC 16 jan 2018 Interview). De macht en het budget van de farmaceutische industrie lijken groter dan die van regeringen. We zien hier de consequenties van de vrije markt, waarover de ‘gekoloniseerde’ overheid, de gezondheidszorg en de bevolking weinig of niets te zeggen hebben.
Ziekenhuizen contra farmaceuten
“Ziekenhuizen zouden minder gaan uitgeven aan dure medicijnen, maar het tegenovergestelde gebeurt... schrijft toezichthouder Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) Oorzaak is volgens veel ziekenhuizen de macht van de medicijnfabrikanten. 86% van de ziekenhuizen geeft aan dat het ‘noodzakelijk is... om de macht van de farmaceutische industrie te beperken’... Tussen 2015 en 2016 stegen alleen al de de uitgaven aan medicijnen tegen kanker met meer dan 100 miljoen euro... 23 ziekenhuizen geven aan dat ze ‘in belangrijke mate afhankelijk zijn van de farmaceutische industrie’. Ze krijgen van fabrikanten geld voor bijv. onderzoek en opleidingen... Om de zorg betaalbaar te houden,.. is het een probleem dat de medicijnprijzen hoger worden.” (NRC 31 jan 2019).
“De farmamarkt is ziek... Farmaceuten zijn grote internationale bedrijven en die hebben geen boodschap aan onze wens om de kosten omlaag te krijgen,” aldus een ziekenhuisdirecteur. “Een probleem is dat er vaak maar één medicijn is dat werkt voor een bepaalde aandoening en de fabrikant daar een patent op heeft... Dan kan die farmaceut in prinicipe elke prijs vragen.” Voor veel medicijnen zijn er echter goedkopere generieke alternatieven. Daar zijn kosten te besparen. Maar de vraag is dan of het goedkopere middel net zo effectief en veilig is. Een vraag die meer actueel is geworden na het schandaal met de kankerverwekkende valsartan bloeddrukpillen uit India en China.
“Fabrikanten zijn geneigd een hoge dosering in de bijsluiter te zetten, maar lagere doseringen blijken vaak net zo effectief. In een lopende studie wordt zelfs geprobeerd om een tiende van de aanbevolen hoeveelheid te geven. Dat lijkt bij heel veel patiënten te kunnen.” Ziekenhuisdirecteuren zeggen ‘de macht van de farmaceuten te willen breken’. Hun onderhandelingspositie laat echter te wensen over. (NRC 1 feb en 2 feb 2019).
Uit de miljardenwinsten worden bijv. overnames bekostigd, die de machtsconcentratie vergroten. “Amerikaanse maker van kankermedicijnen overgenomen voor $74 miljard,” namelijk het biotechbedrijf Celgene. “Beide bedrijven zijn actief in de sterk concurrerende markt van innovatieve kankerbehandelingen. Samen hebben ze negen medicijnen die goed zijn voor een miljard dollar omzet” (NRC 4 jan 2018). Kanker is een zeer winstgevende ziekte. Het ontwikkelen en vervaardigen van een geneesmiddel zou deze winsten kunnen mitigeren.
Als er paal en perk wordt gesteld aan het monopolie van de farmaceutische industrie, kunnen werkzame organische en biologische benaderingen, zoals kruiden en voedingssupplementen meer kans krijgen. Artsen die zich hierin willen bekwamen, dienen dat echter op eigen kosten te doen. In de reguliere opleiding, die in vergaande mate door de industrie wordt beïnvloedt, is hiervoor weinig of geen gelegenheid. India en China, en ook andere culturen, kennen vanouds een hoogontwikkelde geneeskunde die de westerse kan complementeren. Ook het Westen kent een rijk arsenaal aan geneeswijzen, die door het monopolie van de industrie in de verdrukking zijn geraakt en grondig onafhankelijk onderzoek verdienen.
https://gezondheidenvoeding.nl/afvallen/gezondheidszorg-faalt-farmaceutische-industrie-is-maffia
Winstbejag en gezondheid
Het belangrijkste bezwaar in het besproken boek tegen de farmaceutische en voedingsindustrie is dat onze gezondheid ondergeschikt wordt gemaakt aan winstbejag en ons leven wordt beheerst door geld en macht. Mensen lijken geen doelen meer te zijn, maar middelen om winst mee te maken. Dat geldt echter niet voor de geneeskunde, maar voor de industrie, die er dient te zijn om de mensen te dienen en niet andersom. Mensen dragen daar ook zelf toe bij en werken voor de industrie om geld te verdienen. Ze dienen de industrie, die ook hun belangen dient. Geld verdienen is vaak belangrijker dan ethisch bezig zijn en een bijdrage te verlenen aan de ontwikkeling en het welzijn van medemensen.
Moraliteit blijft echter belangrijk. De kritiek van Nietzsche op de moraal ten spijt, ziet het ernaar uit een samenleving niet zonder moraal kan en zichzelf dan zou opheffen. Zij kan ook niet zonder religie, samenlevingen zonder religie, moraal en waarden zijn mij niet bekend. Mogelijk omdat zij zich onmogelijk gemaakt hebben, zoals bijv. het Sovjet communisme. Dat geldt overigens ook voor samenlevingen mèt een religie. Dit is echter een ander thema, dat alles te maken heeft met het gebrek aan moraliteit in de met elkaar verstrengelde industrie en wetenschap.
Moraliteit en sociaal gedrag
Ook “de revolutionaire studie van sociaal-psycholoog Naomi Ellemers ondermijnt het beeld van de mens als homo economicus en toont dat die boven alles moreel wil deugen… In veel bedrijven wordt het belang van moraliteit systematisch onderschat. De nadruk ligt eenzijdig op waarden als doelmatigheid of commercieel succes,” aldus Naomi Ellemens, Morality and the Regulation of Social Behavior in NRC Boeken 28 dec 2018. Een van de grondleggers van het liberale kapitalisme, Adam Smith, benadrukte dit reeds in zijn Theory of Moral Sentiments. Moraliteit is van groot belang zijn voor de Wealth of the Nations. Bij het amorele neoliberalisme krijgt dit weinig aandacht. Behalve economen hebben ook sociologen het belang van moraliteit steeds benadrukt. Zie bijv. Emile Durkheim, On Morality; Max Weber, De protestantse ethiek; Sorokin en Lunden, Power and Morality, enz.
Het artikel noemt drie voorbeelden waar moraliteit in het geding is. “Men gaat niet alleen voorbij aan wat werknemers ten diepste motiveert, men weet ook niet te reageren op het moment dat ondeugdelijke gedragingen aan het licht komen. Zie wat er bij de banken is gebeurd.” De Metoo beweging wordt als volgend voorbeeld genoemd. In dit verband kan ook de misleiding van de farmaceutische industrie worden genoemd. Een ander voorbeeld vormen “de spanningen die onze multiculturele samenleving kenmerken”. Met name als bepaalde allochtonen de waarden die autochtone Nederlanders koesteren niet openlijk omarmen. “Onze normen en waarden kunnen vrij snel veranderen. Gedragingen die men enkele decennia geleden nog gewoon achtte, wijzen we nu als onaanvaardbaar van de hand… Bij moreel besef gaat het niet alleen om sociale groepen, maar ook om historische processen.” Bij de gele hesjes beweging spelen in de context van toenemende ongelijkheid behalve economische motieven ook verontwaardiging een grote rol.
Efficiency en niet weten wat ‘goed doen’ betekent
In het bedrijfsleven speelt efficiency een hoofdrol en krijgt moraliteit weinig of geen aandacht. Zo ook bij bedrijfskunde en management. “Studenten bedrijfskunde hebben morele vorming nodig, vindt Jelle van Baardewijk, die vorige maand promoveerde op dit onderwerp aan de VU” (NRC 3 jan 2019 ‘Niet weten wat ‘goed doen’ betekent’). Dit geldt algemeen voor de wetenschap en het hele bedrijfsleven. De farmaceutische industrie is een hiervan een weerspiegeling.
Baardewijk is bedrijfskundige en filosoof en schreef het boek Het Goede Leven en de Vrije Markt. “Ethiek ontbreekt in het huidige vakkenpakket… De samenleving speelt er een te geringe rol… Studenten kunnen moeilijk antwoorden op de vraag wat een bedrijf meer inhoudt dan alleen geld verdienen.”’ Dat geldt niet alleen voor studenten, maar in het algemeen. Er worden riskante producten aangesmeerd. “Als een klant geen kritische tegenvragen heeft, is dat zijn eigen schuld... Waarom zou een [farmaceutisch] bedrijf zich niet zien als een arts… Zodat het ook vanuit zorg naar iemand kijkt”. Of vanuit andere (morele) waarden.