Korten op overheidspensioenen en politieke verantwoordelijkheid

Civis Mundi Digitaal #89

door Jan de Boer

Dezer dagen kregen de gepensioneerde ambtenaren van hun pensioenfonds, het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP), bericht dat naar alle waarschijnlijkheid op de pensioenen in 2020 gekort moet worden met de eveneens waarschijnlijkheid dat dit in 2021 nog eens gaat gebeuren. Dit als gevolg van de onvoldoende dekkingsgraad, te weinig inkomsten grotendeels nu veroorzaakt door een voortdurend zeer lage rentevoet. En met veel economen verwacht ik dat dit fenomeen nog heel veel jaren kan duren. Sommige landen zoals Japan hebben hun financieel overheidsbeleid al daarop afgesteld en ook Amerikaanse presidentskandidaten zoals Bernie Sanders willen hun beleid daarop afstemmen.

Bij ongewijzigd Nederlands beleid zal het ABP steeds weer de pensioenen moeten korten waardoor zeer veel gepensioneerden in grote financiële problemen komen en uiteindelijk tot de bedelstaf veroordeeld worden. Voor al oudere gepensioneerden zijn de nu aangekondigde kortingen die in ieder geval tot 1 procent van het bruto-pensioen op kunnen lopen, een uiterst harde klap omdat door het bevriezen van hun pensioen na het uitbreken van de financiële crisis van 2008 zij al rond

de 20 procent aan koopkracht hebben ingeboet. En dat terwijl de regering nu de befaamde Zalm-norm heeft losgelaten en op de markt miljarden goedkope euro’s heeft geleend om de Nederlandse burger te behagen. Iedereen gaat er financieel op vooruit behalve gepensioneerden die dus heel fors gaan inleveren. Het motto is kennelijk: oud is out en hoe ouder men wordt, hoe meer men als een louter maatschappelijke kostenpost wordt gezien.

Korte geschiedenis van overheidspensioenen

Wat de overheidspensioenen betreft, hebben de regeringen in de afgelopen decennia niet altijd een fraaie rol gespeeld. Een korte geschiedenis: In 1922 als gevolg van een aangenomen pensioenwet die de pensioenen van ambtenaren regelde, werd het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds opgericht. Het stond onder volledige verantwoordelijkheid van de minister van binnenlandse zaken.

Daarin kwam in de jaren 1970 verandering en het is nu een overheidspensioenfonds op basis van het kapitaaldekkingsstelsel. Een fenomeen waarvoor men elders in Europa niet heeft gekozen. Het staat onder controle van de Nederlandse Bank, had eind 2017 een vermogen van ruim 400 miljard euro, waaruit jaarlijks 10 miljard euro wordt besteed voor de pensioenen van een kleine 800.000 gepensioneerde ambtenaren. Het is in 1996 geprivatiseerd gezien een door onder meer te voorzichtig financieel beleid opgelopen tekort van 30 miljard euro, waardoor de overheid door het

ABP op afstand te zetten, er geen verantwoordelijkheid meer voor draagt. Voor mij iets te gemakkelijk. Het ABP is nu een stichting.

Ik heb het enthousiasme van werknemerszijde voor een overheidspensioenorganisatie op basis van het kapitaaldekkingsstelsel nooit begrepen. Hierbij wordt met de opgebrachte werknemers- en werkgeverspremies wordt een financieel beleid gevoerd: aandelen, obligaties, etc., waarmee de pensioenen betaald worden. Ik heb het wel begrepen van werkgeverszijde, in dit geval de overheid, want nu draagt zij - zeker nu het ABP een stichting is - geen (directe) verantwoordelijkheid meer voor de pensioenen al bepaalt ze nu nog wel mee de voorwaarden voor de uitbetaling van pensioenen. Met andere woorden nu door de voortdurend te lage rentevoet de pensioenen al jarenlang bevroren zijn en na alle waarschijnlijkheid kortingen moeten worden doorgevoerd zegt de overheid in principe: ABP, je moet je maar zien te redden.

Voorwaarden voor uitbetaling

De overheid heeft wel via het (mee)bepalen van de voorwaarden voor uitbetaling van pensioenen een aantal wijzigingen door gevoerd die niet ten gunste van de ambtenaren waren. Een tweetal voorbeelden. In de jaren 1970 werd bepaald dat na de leeftijd van 65 jaar van de pensioengerechtigde ambtenaar een door hem gesloten huwelijk geen pensioenrechten voor zijn echtgenote gaf. Ik hoor nog de naar mijn mening zwaar overdreven verdediging daarvan: oudere mannen trouwen bijvoorbeeld voor hun overlijden met een vrouw die voor hem gezorgd heeft en belonen dat met een pensioen. Een beslissing enig in Europa, onze Belgische buren keken en kijken er nog steeds vreemd van op.

Eerder werd het pensioen eerder bepaald door wat men in de laatste werkzame tijd verdiend had: het eindloonsysteem. Later werd het bepaald door het middelloonsysteem: een pensioen op basis van het gemiddelde loon in het werkzame leven: een forse verlaging. Wat de pensioenpremies betreft is na 2013 de werknemerspremie gestegen en die van de werkgever gedaald.

De overheid heeft altijd wel met begerige blikken naar het vermogen van het ABP gekeken. Ze heeft er ook wel eens als een dief in de nacht geld uitgehaald om daarmee een tekort ergens in de overheidsbegroting te dekken. En toen in 1996 het ABP een stichting werd, heeft volgens de Rekenkamer de overheid de nieuwe stichting voor bijna 33 miljard euro opgelicht: de zogeheten pensioenroof.

Waarom worden pensioenen bevroren?

De dekkingsgraad, de verhouding tussen het vermogen van het ABP en de pensioenen die betaald moeten worden, is de reden dat al jarenlang de pensioenen bevroren worden. In het YouTube filmpje «samen sta jij sterk» wordt dit keurig uitgelegd. Want samen sterk staan betekent dat er ook een goed pensioen moet zijn voor anderen over tientallen jaren en nog langer. Een goed principe zeker met betrekking tot de volgende generatie, maar je kunt ook overdrijven want wie weet hoe de wereld er over bijvoorbeeld zestig of zeventig jaar uitziet.

Hoe dan ook: pensioenen worden bevroren, straks naar alle waarschijnlijkheid ook flink gekort, terwijl tegelijkertijd het vermogen van het ABP, één van de grootste en rijkste pensioenfondsen ter wereld toeneemt: een paradoxale situatie. Voor het indexeren van het pensioen was tot 2013 een dekkingsgraad van 105 procent vereist, nu ligt die op 110 procent. En het ABP wil de pensioenen aanpassen aan de loonontwikkeling – toch een heel normale zaak – wordt er een dekkingsgraad van boven de 140 procent vereist… Je zou toch van de overheid, de politiek verantwoordelijken, mogen verwachten dat zij hun voorwaarden tot het uitbetalen van de pensioenen bijstellen en zich ook verantwoordelijk weten voor de gepensioneerde ambtenaren zonder wie hun functioneren niet mogelijk was.