Afrika: het eerste slachtoffer van de klimaatopwarming

Civis Mundi Digitaal #104

door Jan de Boer

Het continent dat het minst bijdraagt aan de mondiale vervuiling wordt het meest getroffen door de klimaatopwarming. Volgens een op 26 oktober gepubliceerd rapport van een vijftiental organisaties, gecoördineerd door de « World Meteorological Organization » (WMO, een organisatie van de Verenigde Naties) bedreigen de temperatuurstijgingen, de verhoging van het zeeniveau, de veranderingen in de neerslag en ook de verveelvoudiging van extreme meteorologische fenomenen in ernstige mate de gezondheid, de voedselveiligheid en de sociaal-economische ontwikkeling in Afrika.

« De klimaatverandering heeft een toenemende impact op het Afrikaanse continent. Hij treft steeds harder de meest kwetsbaren en versterkt de voedsel-onveiligheid, migratiestromen en de druk op watervoorraden », aldus Petteri Taalas, algemeen secretaris van de WMO, in een communiqué. « In de laatste maanden waren er verwoestende overstromingen en een invasie van treksprinkhanen, die alles opvreten. Op dit moment tekent er zich een verontrustend perspectief af van een grote droogte, veroorzaakt door een episode van « La Nina »: een afkoeling van een deel van de equatoriale Stille Oceaan ».

Dit rapport over het klimaat in Afrika is gebaseerd op gegevens van 2019, één van de drie warmste jaren ooit geregistreerd op het continent. De temperatuur neemt in Afrika inmiddels toe met 0,4 graad per tien jaar, meer dan de 0,2 tot 0,5 graad op wereldschaal. Dat heeft een verveelvoudiging van hittegolven en snikhete dagen tot gevolg. Deze temperatuurstijging veroorzaakt een waterval van andere consequenties. Allereerst een verandering van het regenregime: de buien nemen af in Noord- en Zuid-Afrika, maar nemen toe in de Sahel-landen, van Senegal tot Soedan. Als gevolg van de opwarming van de aarde kent het continent ook een verhoging van het zeeniveau met 5mm per jaar, met name in het zuidwesten van de Indische Oceaan, van Madagascar tot Mauritius, hetgeen meer is dan de 3 tot 4 mm op wereldschaal. Deze niveauverhoging van de oceanen heeft overstromingen aan de kust tot gevolg, waar talrijke zeer grote steden liggen, en het vergroot de schade veroorzaakt door tropische cyclonen. Het cycloon-seizoen 2018-2019 was met 15 orkanen en zware stormen het meest actieve ooit geregistreerd in het zuidwesten van de Indische Oceaan, volgens Météo France. De cycloon « Idai », die in maart 2019 Mozambique, Zimbabwe en Malawi trof, had 1200 doden en honderdduizenden vluchtelingen tot gevolg. In 2019 leed zuidelijk Afrika ook onder een verschrikkelijke droogte, terwijl de Hoorn van Afrika daarentegen als gevolg van hevige regenval overstromingen en aardverschuivingen kende. Deze tegengestelde ontwikkelingen zijn ook dit jaar te constateren.

Deze klimaatverstoringen bedreigen de overlevingskansen van de Afrikanen, zegt het rapport. Allereerst omdat de droogte de agrarische productie treft en daarmee de voedselveiligheid en de bestaansmiddelen van de bewoners, op een continent waar 60% van de bevolking in de landbouw werkt.

In het meest pessimistische scenario van het IPCC over de opwarming van de aarde – en ik vrees dat dat ook het meest realistische is – zal het gemiddelde rendement van de belangrijkste graanculturen in Afrika van nu tot 2050 met 13% dalen in West-Afrika en Centraal-Afrika, met 11% in Noord-Afrika en met 8% in Oost- en Zuid-Afrika. Rijst en tarwe zijn het grootste slachtoffer, met een geschat rendementsverlies van respectievelijk 12 en 21%. Gierst en Sorgho komen er beter af met respectievelijk -5 en -8%. Volgens de « Food and Agriculture Organization » (FAO) van de Verenigde Naties is in de landen ten zuiden van de Sahara door de droogte het percentage ondervoede personen met 46% toegenomen. De temperatuurstijgingen en de veranderingen in de neerslagregimes hebben eveneens een belangrijke impact op de gezondheid van de Afrikaanse volken. De verhoging van temperaturen en de toename van neerslag bevorderen de overdracht van ziekteoverdragers: knokkelkoorts, malaria, gele koorts… De Wereldgezondheidsorganisatie schat dat in 2017 maar liefst 93% van de dodelijke slachtoffers van malaria Afrikanen waren.

De economie van de Afrikaanse landen is en zal in de toekomst nog veel harder getroffen worden door de klimaatopwarming. Het Afrikaanse Centrum voor politiek en klimaat schat dat bij een temperatuurstijging van 1 tot 4% in vergelijking met pre-industriële temperaturen het BBP van het continent jaarlijks zal dalen met 2 tot 12%.

Het Afrikaanse continent, dat 17% van de wereldbevolking herbergt, is verantwoordelijk voor rond de 3,5% van de uitstoot van CO2. Hoewel Afrika nauwelijks bijdraagt aan de klimaatcrisis, pleit het rapport toch voor de ontwikkeling van duurzame energie om de armoede terug te dringen en risico’s te verminderen die gerelateerd zijn aan het klimaat. « De Afrikaanse landen kunnen de noodzaak van hun toevlucht tot fossiele brandstoffen voor hun ontwikkeling niet langer verdedigen. Een toevlucht tot duurzame energie kan de productiviteit in sectoren als de landbouw met drie of vier keer verveelvoudigen, » laat Omar Baddour van het Afrikaanse Centrum voor politiek en klimaat mij weten.

Europa moet zich meer voor Afrika, en met name ook voor Noord-Afrika interesseren, want met de nieuwe kleren van de mondialisering: « de mondialisering dichtbij », zal Europa Afrika hard nodig hebben en kan Noord-Afrika het « Mexico » van Europa worden.

Geschreven op 16 november 2020