De strijd om zeldzame aardmetalen
Civis Mundi Digitaal #108
door Jan de Boer
Verleden tijd: de mijn van zeldzame aardmetalen « Mountain Pass » in Californië was veertig jaar geleden nog volop in gebruik. In die tijd waren de Verenigde Staten nog heer en meester over de productie van de zeventien vitale mineralen voor de auto-industrie, de telecommunicatie, de duurzame energie, de bewapening… Te duur en zeer vervuilend – ik schreef al eerder dat « groene » elektriciteit een leugen is – werd deze mijn in 2002 gesloten. Het was in die jaren heel gewoon de productie en de vervuiling naar China te verplaatsen, omdat dat minder bedreigend was. De mijn is onlangs weer geopend, maar heeft weinig betekenis tegenover de regio van Baotou (Mongolië) die de « Silicon Valley van zeldzame aardmetalen » genoemd wordt.
Dit stukje woestijn in Californië symboliseert de onvoorzichtigheid van de Amerikanen. Deze aardmetalen worden nu mondiaal voor 80% door China gecontroleerd… Donald Trump maakte zich daar grote zorgen over en stelde voor het aan deze hulpbronnen rijke Groenland te kopen. Dat ging dus niet door. Joe Biden, ook bezorgd maar heel wat diplomatieker heeft een « volledig onderzoek » aangekondigd betreffende halfgeleiders, auto-accu’s, actieve farmaceutische bestanddelen en zeldzame aardmetalen: een sector die het ten minste tien jaar kost om een zekere zelfvoorziening te bereiken.
De Chinese bedreigingen zijn sinds vijftien jaar aan de orde van de dag. In 2019 gebeurde dat als represaille voor de verbanning van het telecombedrijf Huawei van Amerikaanse bodem. Kortgeleden gebeurde het opnieuw, om Washington af te raden aan Taiwan het jachtvliegtuig F-35 te verkopen, overigens volgestopt met 417 kilo zeldzame aardmetalen; en dat « in naam van het bewaren van de staatsveiligheid ».
Dit conflict tussen de Verenigde Staten en China speelt zich af in alle stilte, met belastingverhogingen, quota’s en intimidatie, daarmee de regels van de Wereldhandelsorganisatie aan de laars lappend. Het risico van een verdere conflictontwikkeling is toegenomen, met de aardmetalen die net zo belangrijk zijn als permanente magneten, die beide gebruikt worden in de elektrische motoren van auto’s, reactoren van vliegtuigen, turbines van windmolens…, want de productie van deze dertig zeldzame aardmetalen moet iedere vijftien jaar verdubbeld worden om de energietransitie te laten slagen. Net als de defensie-industrie gebruikt ook de digitale sector steeds meer van deze zeldzame aardmetalen. Hoewel de 160.000 ton zeldzame aardmetalen de ondernemingen slechts 8 miljard euro kosten, genereren de producten waarin ze zijn verwerkt een omzet van 6.000 miljard euro.
De dreiging van een tekort in de Verenigde Staten komt zowel door China als door een enorm toegenomen gebruik, en bij afwezigheid van alternatieven op grote schaal, zelfs als zich de volgende drie sporen aftekenen. De opening van mijnen in « bevriende » landen: een aan de gang gezet proces in Australië, Argentinië, Canada… Maar deze activiteiten kosten kapitalen en zijn onderworpen aan drastische milieuregels. Ook kan gedacht worden aan hergebruik, dat slechts 1% van de zeldzame aardmetalen betreft en waarvoor een industriële sector opgezet moet worden. In deze beide gevallen moet het risico genomen worden van het investeren in een markt die mede bepaald wordt door het humeur van Peking. Steeds meer industriëlen bewaren derhalve de zeldzame aardmetalen voor de allerbelangrijkste doelen.
Je kunt je afvragen of China echt een oorlog wil aangaan voor scandium of lanthaan. Het gebruik van wapens is natuurlijk altijd mogelijk, bijvoorbeeld in een gewapend conflict rond Taiwan. Maar dat kan een boemerangeffect hebben, want China heeft er alle belang bij haar getransformeerde producten te verkopen en het Westen niet te laten zoeken naar alternatieve oplossingen. Na een paar recente spanningen hebben de Chinese autoriteiten het spel gekalmeerd. Allereerst door te verzekeren dat iedereen verliezer zou zijn bij een « loskoppeling » van de markt van mineralen tussen de beide wereldmachten. Vervolgens door een verhoging van 27% van haar quotum van zeldzame aardmetalen voor de voorziene eerste twee partijen in 2021. De eerste mondiale gebruiker die vooral uitputting van zijn eigen hulpbronnen vreest, is er ook de eerste importeur van, met name uit Birma. (Vandaar de Chinese belangstelling voor hetgeen daar nu politiek speelt met de machtsgreep door het leger). Gronden en zeldzame metalen spelen een belangrijke rol in de strategie van president Xi Jinping: het voeden van een « high-tech industrie » die tegelijkertijd de export stimuleert en ten dienste staat van haar ecologische transitie (duurzame energie, elektrische auto’s…), die absoluut noodzakelijk is als China haar activiteiten van milieuvervuiling wil ontdoen en haar (in mijn ogen onhaalbare) doelstelling van « 0-CO2 » in 2060 waar wil maken.
Bedreigd in haar bevoorrading kijkt China ook buiten haar eigen grenzen: Shenghe Resources investeert in Australië, in Madagaskar, in Groenland… En wellicht toch onverwacht zelfs ook in het Amerikaanse consortium dat « Mountain Pass » exploiteert, daarmee bevestigend dat « minerale soevereiniteit » een illusie is.
We hoeven naar mijn mening dan ook vooralsnog geen oorlog tussen de Verenigde Staten en China inzake zeldzame aardmetalen te verwachten.
Geschreven op 24 maart 2021