De ijskap van Groenland is al vaker gesmolten

Civis Mundi Digitaal #108

door Jan de Boer

In 1966, tijdens de Koude Oorlog, perforeerden onderzoekers van het Amerikaanse leger het ijs van het noordwesten van Groenland ter hoogte van hun geheime basis Camp Century. Onder het mom van wetenschappelijk onderzoek ging het er in werkelijkheid om om onder het pakijs 600 nucleaire raketten gericht op de Sovjet-Unie te verbergen. Ze verrichtten een boring tot een diepte van 1400 meter en haalden zo een ruim drie meter lang bodemmonster van bezinksels (afzettingen) omhoog, die ze invroren en overbrachten naar een opslagplaats in Kopenhagen. Een uniek archief dat vervolgens tientallen jaren werd vergeten…

Deze afzettingen werden in 2017 herontdekt en hun analyse door een groep internationale onderzoekers – de resultaten werden op 15 maart jongstleden gepubliceerd in het blad van de Amerikaanse Academie van Wetenschappen « Proceedings of the National Academy of Sciences » – betekent een grote vooruitgang voor het begrijpen van de geschiedenis van Groenland. Een reis in de tijd die heel wat zegt over de toekomst van deze ijskap die, verzwakt door de klimaatopwarming, bijdraagt aan de verhoging van het zeeniveau.

Het onderzoek wijst uit dat de ijskap van Groenland in de loop van de laatste miljoen jaren ten minste één keer is verdwenen, tijdens een klimaat dat nauwelijks warmer was dan dat van nu. De ijskap van de zone van Camp Century – op dit moment meer dan een kilometer dik – maakte toen plaats voor toendravegetatie (mos en struikgewas) en misschien een enkele boom (het taiga-milieu). De gemiddelde temperatuur op onze planeet was toen ongeveer 2,5 graden Celsius hoger dan die van het pré-industriële tijdvak en het zeeniveau was 10 meter hoger dan nu.

Over een tweede episode van opwarming wordt nog gedebatteerd. Jean-Louis Tison, glacioloog aan de Vrije Universiteit Brussel en een van de auteurs van het onderzoek: « Het is mogelijk dat Groenland ook vierhonderd duizend jaar geleden deels is verdwenen ». De globale temperatuur was toen 1,5 tot 2 graden Celsius hoger dan die van het pré-industriële tijdvak. Op deze twee uitzonderingen na is het overgrote deel van Groenland altijd bedekt geweest met ijs gedurende de laatste miljoen jaren. Jean-Louis Tison: « Wij zijn er zeker van dat Groenland niet verdwenen is in de laatste tussenijstijd, nu vijfentwintigduizend jaar geleden. »

Voor de wetenschappers wijst hun onderzoek op het bestaan van een « point of no-return » waar wij vandaag de dag akelig dichtbij zijn. Het « tipping point », het omslagpunt voor het volledige verdwijnen van de ijskap van Groenland ligt waarschijnlijk tussen de 1,5 en 2,5 graden klimaatopwarming, » waarschuwt Pierre-Henri Blard, glacioloog en geochronoloog aan de Universiteit van Lotharingen en medeauteur van het onderzoeksrapport.

In 2020 was de gemiddelde temperatuur 1,2 graad hoger dan het pre-industriële niveau, en bijna ieder jaar zien we nu nieuwe warmterecords. De vrijwillige en totaal onvoldoende afspraken van landen in het kader van klimaatakkoord van Parijs (2015) leiden op dit moment naar een optimistisch ingeschatte klimaatopwarming van meer dan 3 graden Celsius aan het einde van deze eeuw, of 4 graden Celsius als deze onvoldoende afspraken, zoals nu het geval is, niet nagekomen worden. Natuurlijk zegt hun paleoklimatologisch onderzoek niet met welke snelheid de ijskap van Groenland kan verdwijnen – 50 jaar of 1000 jaar, daarvoor zijn modelstudies noodzakelijk – maar de wetenschappers waarschuwen dat het een « zeer dringend probleem » is. Zij laten weten dat de voorziene stijging van het zeeniveau aan het einde van deze eeuw – waarbij geen rekening wordt gehouden met een mogelijke totale ineenstorting van Groenland – « verscheidene honderdduizenden en meer mensen vanaf de komende vijftig jaar kan treffen ».

De situatie is nog verontrustender, want de verdwijning van Groenland zo’n miljoen jaar geleden vond plaats in een periode waarin de concentratie van CO2 heel wat lager was dan vandaag het geval is, in de orde van 280 ppm. Deze concentratie ligt nu hoger dan 410 ppm en dat doet vrezen voor de toekomst van de ijskap. Jean-Louis Tison: « De modellen tonen dat de ijskap van Groenland, in tegenstelling tot het verleden, zich niet opnieuw kan vormen wanneer zij verdwenen is, door de voortdurende klimaatopwarming en toenemende concentratie van CO2. En dan spreken we nog niet eens over andere broeikasgassen als methaan, dat nu door het smelten van de toendra’s in Siberië in ongekende hoeveelheden vrijkomt.

Dit artikeltje betreft slechts een onderzoek naar wat komen gaat en kan gaan wat betreft het smelten van de ijskap van Groenland. Een zelfde proces vindt plaats op de veel en veel grotere en dikkere ijskap van het zuidpoolgebied… Het is maar even dat men dat niet vergeet.

Nee, ik ben geen politicus en kan u dus niet wijsmaken dat alles wel meevalt, dat niets zeker is, dat we nog ruimschoots de tijd hebben om er eventueel wat aan te doen en dat het zeker is dat alles op zijn pootjes terecht komt…

Geschreven op 22 maart 2021