Wat gebeurt er met en door de Golfstroom?

Civis Mundi Digitaal #108

door Jan de Boer

De Golfstroom neemt ieder jaar in kracht af. Deze oceanische stroming, die de Atlantische Oceaan oversteekt en Europa in de winter verwent met een zacht klimaat, zou in duizend jaar nog nooit zo zwak zijn geweest, volgens een eind februari gepubliceerd onderzoek in het blad « Nature Geoscience ». De Ierse, Engelse en Duitse onderzoekers zijn tot deze conclusie gekomen door een van de samenstellende krachten van de Golfstroom te bestuderen: de terugkerende Atlantische meridiane circulatie (AMOC).

Stefan Rahmstorf, co-auteur van de studie: « Dit systeem functioneert als een gigantische transportband. Warm zout water verplaatst zich van het zuiden naar het noorden, waar het water afkoelt en zo zwaarder wordt. Wanneer het voldoende zwaar is geworden, stroomt het naar diepere oceanische lagen en vervolgens terug naar het zuiden ». In totaal wordt er bijna 20 miljoen kubieke meter per seconde verplaatst dankzij de AMOC, oftewel honderd keer zoveel als de Amazone. De AMOC werd voor het eerst goed gemeten in 2004. Van voor die tijd zijn er maar heel weinig gegevens. Om dit fenomeen precies te analyseren, hebben de onderzoekers dus naar indirecte indicatoren moeten kijken. « Wij hebben bijvoorbeeld de maat van zaden in de bodemmonsters van oceanische afzettingen bestudeerd. Een snellere stroom kan grotere en dikkere zaden transporteren. Ook hebben we gekeken naar de structuur van koraalsoorten, want deze beginnen zich te verbreiden afhankelijk van de temperatuurverschillen van het water; ten slotte hebben wij historische gegevens verzameld, bijvoorbeeld uit logboeken, » laat Levke Caesa, de belangrijkste schrijfster van het rapport, weten. Alles bij elkaar geven deze indicatoren het beeld van de wijze waarop de watercirculatie in de loop der tijden is veranderd.

En het plaatje is duidelijk. De oceanische circulatie is tot aan het einde van de negentiende eeuw stabiel gebleven. Na het einde van de « Kleine IJstijd » rond 1850 begonnen de oceanische stromen minder krachtig te worden en vanaf het midden van de twintigste eeuw werd dit in een veel drastischer tempo voortgezet. Volgens het geheel van de bestudeerde gegevens zou de Golfstroom sinds zeventig jaar met 15% zwakker zijn geworden. Sinds enkele jaren verontrust dit fenomeen de wetenschappers. Een vertraging van de AMOC is al lang door klimaatmodellen voorspeld, aangezien klimaatopwarming het mechanisme van stromingen verstoort. De toename van neerslag en het versnelde smelten van de ijskap van Groenland geven meer zoet water aan de oppervlakte van de oceaan. Tegelijkertijd laat klimaatopwarming de oppervlaktetemperatuur van de oceanen stijgen. Daardoor vermindert het zoutgehalte en dus de zwaarte van het water, dat daardoor minder neiging vertoont de diepte in te duiken.

Wat betreft de consequenties van het een en ander is er overigens nog veel onduidelijk. Als de watercirculatie zeer sterk vermindert, zouden de winters in Europa veel strenger worden, maar dat zou ook weer tegengegaan kunnen worden door de klimaatopwarming. Meer naar het zuiden, in West-Afrika, zouden waarschijnlijk grote droogteperioden te zien zijn, die daar de culturen van de granen sorgho en gierst aantasten en grote voedselproblemen voor miljoenen mensen zouden veroorzaken. Aan de andere kant van de Atlantische oceaan zou de Golfstroom het niveau van de zeeën kunnen beïnvloeden. De AMOC stuurt massale hoeveelheden water naar het oosten, ver van de oostkust van de Verenigde Staten. Naarmate de Golfstroom verzwakt zou het water zich bij de oostkust van de Verenigde Staten kunnen opeenhopen en daar een verhoging van het zeeniveau kunnen veroorzaken. Met het gestage verzakken van de wereldsteden zijn dan catastrofale overstromingen gegarandeerd.

De ideeën over de Golfstroom zijn (zeer) recent. Zij zijn op dit moment nog gebaseerd op hypotheses, weliswaar fors gesteund door goede argumenten, maar het blijven vooralsnog hypotheses. De gegevens hangen goed samen, maar er zijn nog veel onzekerheden over de Golfstroom. Bepaalde modellen voorspellen bijvoorbeeld van nu tot aan het einde van deze eeuw een verzwakking van de Golfstroom met 20%, terwijl andere modellen spreken van 80%… en dat is andere koek!

Hoe dan ook, de Golfstroom, die West-Europa verwent met een zacht klimaat, blijft de gemoederen terecht bezighouden, want wie weet wat voor ellende de zwakker wordende Golfstroom ook voor West-Europa nog in petto heeft…

Geschreven op 16 maart 2021