Commentaar op artikelen over landbouw in Civis Mundi 150, september 2024
Civis Mundi Digitaal #151
door Toon van Eijk
1. Landbouw, voedsel en natuur – de politiek laat het afweten. Bespreking van WUR-perspectieven op landbouw, voedsel en natuur, Wageningen Universiteit en Research (2023). Erik Jansen, Civis Mundi 150, september 2024 [1]
De laatste zin in dit artikel luidt: “Het is allemaal zo simpel. Het moet nu alleen nog door de politiek hardop beaamd worden”. Ik denk dat wanneer het huidige kabinet-Schoof vervangen zou worden door een meer progressief centrum-links kabinet er weinig zal veranderen. Als dit volgende kabinet de voorgestelde maatregelingen in het artikel ‘hardop zou beamen’ zal dat hoogstwaarschijnlijk onvoldoende zijn om deze maatregelen daadwerkelijk te kunnen uitvoeren. Zoals ik in mijn bespreking van het WUR 2023 rapport [2] heb getracht aan te geven is een diepgaander analyse van onderliggende problemen nodig. Gelukkig verwijst Jansen in zijn artikel naar de Dilemma Dialoog die op 11 maart 2024 in Wageningen plaatsvond. In Resource, het onafhankelijk blad van studenten en medewerkers van WUR, werd verslag gedaan van deze dialoog onder de titel ‘WUR moet iets met dit debat waar iedereen voor wegloopt’ [3]. In het verslag in Resource staat: “In deelsessies werd verder gepraat: wat zijn gedeelde belangen, waar liggen de verschillen, welke onderliggende waarden spelen een rol?” Deze ‘onderliggende waarden’ zijn m.i. cruciaal. In de dialoog over landbouw en natuur zijn ‘grondhoudingen naar de natuur’ (bijvoorbeeld rentmeesterschap) essentieel, zoals eerder besproken in Civis Mundi [4].
Alleen kennisnemen van deze grondhoudingen naar de natuur (zoals gedaan in eco-filosofie) is uiteraard niet afdoende. Grondhoudingen/waarden/overtuigingen dienen omgezet te worden in daadwerkelijk gedrag. Dit kan gebeuren door het proces van gehoorzaamheid aan van buitenaf opgelegde wetten en regels en/of door identificatie met het gedrag van soortgelijke anderen. Echter, een intern proces van Bildung/bewustzijnsontwikkeling/spirituele ontwikkeling kan dit ook bewerkstelligen en ondersteunen [5]. Een resterende vraag blijft dan natuurlijk wel hoe men voldoende mensen kan overtuigen om aan zo’n intern proces van bewustzijnsontwikkeling te beginnen?
2. Twee ecologische visies. Bespreking van Charles Mann. De Tovenaar en de Profeet. Twee grondleggers en hun concurrerende ideeën over een leefbare toekomst op onze planeet. Nieuw Amsterdam (2018). Erik Jansen. Civis Mundi 150, september 2024 [6]
In dit artikel wordt het volgende gezegd over de ecomodernistische visie: “Deze alternatieve visie denkt met technologische innovatie de welvaart te kunnen vermeerderen zonder de natuur zwaarder te belasten. Er zijn hier geen expliciete woordvoerders en er zijn maar weinig boeken waarin deze visie expliciet wordt verwoord…”. Expliciete woordvoerders van deze visie in Nederland en België komen aan het woord in het boek Ecomodernisme. Het nieuwe denken over groen en groei. Kritische kanttekeningen bij deze ecomodernistische stroming zijn eerder geplaatst in Civis Mundi [7]. Het boek van Charles Mann is ook eerder ter sprake gekomen in Civis Mundi [8], zoals aangegeven in het artikel van Jansen.
3. Met betrekking tot WUR ben ik van mening dat de meerderheid van de stafleden eerder ecomodernistisch georiënteerd is (de tovenaar-categorie) dan aandacht besteedt aan ecologisch en maatschappelijk verantwoorde gedragsverandering (de profeet-categorie). Toch zijn er een aantal WUR hoogleraren die relevant werk verrichten in de context van een duurzame landbouwtransitie. De volgende artikelen bespreken het gedachtegoed van deze hoogleraren.
- Van Eijk T. (2017). Toekomstige voedselzekerheid vereist onorthodoxe landbouwpolitieke keuzes en mentale transformatie. Civis Mundi 53, december 2017.
- Van Eijk T. (2018). Bespreking van: Cees Buisman, De mens is geen plaag. Over het gevaar van een onttoverde wereld. 2018. Civis Mundi 61, juli 2018.
- Van Eijk T. (2022). Het knagende geweten van een openhartige hoogleraar. Commentaar op: Imke de Boer. Past het dier nog op ons bord? Uitg. Noordboek, 2022. Civis Mundi 125, augustus 2022.
- Van Eijk T. (2024). Van der Ploeg ploegt onvermoeibaar voort. Bespreking van: J.D. van der Ploeg. Gesloten vanwege stikstof. Achtergronden, uitwegen en lessen. Uitgeverij Noordboek (2023). Civis Mundi 142, januari 2024.
Literatuur
[1] Civis Mundi » artikel » Landbouw, voedsel en natuur – de politiek laat het afweten
[2] Van Eijk T. (2023). Een belangrijk WUR 2023 rapport over zes fundamentele dilemma’s rond landbouw, voedsel en natuur in Nederland. Civis Mundi 140, november 2023.
[3] ‘WUR moet iets met dit debat waar iedereen voor wegloopt’ Dilemma Dialoog, 11 maart 2024, Wageningen. Resource, onafhankelijk blad van studenten en medewerkers WUR. Marieke Enter, 15-03-2024.
[4] Van Eijk T. (2020). Wat ontbreekt in het landbouwdebat? Grondhoudingen naar de natuur. Civis Mundi 101, augustus 2020.
[5] Zie Diagram 4 in: Van Eijk T. (2019). Boerenprotest: veel emotie, weinig rede. Civis Mundi Digitaal #90, oktober 2019.
[6] Civis Mundi »artikel Twee ecologische visies in CM 150
[7] Van Eijk T. (2018). Kritische kanttekeningen bij een nieuwe, ecomodernistische beweging. Bespreking van: Marco Visscher en Ralf Bodelier (red.). Ecomodernisme. Het nieuwe denken over groen en groei. Nieuw Amsterdam, 2017. Civis Mundi 61, juli 2018.
[8] Van Eijk T. (2019). Tovenaars en profeten in de landbouw: heel de wereld. Civis Mundi 82, april 2019 (II).