Thema 1: Mens- en wereldbeelden

Voltrekt de evolutie zich volgens een tevoren vastgesteld plan, of is zij planloos begonnen, maar resulteert zij wel in de mogelijkheid dat de mens via bewustzijnsevolutie in staat zal worden het doel ervan op te sporen en te formuleren met een plan voor de verdere ontwikkeling van de mens op deze planeet? Door op die cruciale vraag een verhelderend ‘eonisch’ licht te laten schijnen, probeert Gerrit Teule daarop het begin van een antwoord te vinden. Hij vertolkt daarmee een standpunt dat we in de literatuur nog te weinig tegenkomen.

Teule bespreekt onder dit thema ook een opmerkelijk boek van een universiteitshoogleraar Filosofie en Rechtswetenschap aan de New York University, die daarin de neodarwinistische visie ter discussie stelt, daarbij uitgaande van een natuurlijke teleologie, dus een doelgerichtheid in de natuur, wat voor een rechtgeaarde materialistische evolutionist natuurlijk vloeken is in de darwinistische kerk.

Thema 2: Liberalisme als westerse beschavingstraditie

Binnen de liberale denktraditie geldt het libertarisme als derde denkrichting. In tegenstelling tot de VS is het hier een marginaal politiek fenomeen gebleven, en timmert het weinig aan de weg. Maar in het nieuwe Oost-West conflict is van libertarische zijde onlangs opvallend stelling genomen tegen de nieuwe polariserende stellingname van westerse zijde tegen Rusland, in het bijzonder tegen de westerse strafmaatregelen in verband met de geopolitieke ambities van Rusland onder Poetin.

Hiertegenover wordt gepleit voor detente, dialoog en toenadering, zoals een sterke linkse stroming dat tijdens de Koude Oorlog deed. Het Libertarische standpunt wordt ondersteund door Manifesta 10. Dat is een tentoonstelling die momenteel georganiseerd is in de Hermitage in Sint-Petersburg. Manifesta is een Europese kunstorganisatie, die juist ten doel heeft een dialoog tussen Oost en West op gang te brengen. In de Volkskrant is de leiding van die organisatie opgeroepen Rusland onmiddellijk de rug toe te keren, als protest tegen de geopolitieke ambities onder Poetin. De leiding reageert daarop in dezelfde geest als de Libertarische Partij. Dat valt zeer wel te verdedigen. Culturele betrekkingen hoeven niet ondergeschikt gemaakt te worden aan het huidige geopolitieke conflict, met een heel andere, veel beperktere inzet dan het Oost-West conflict tijdens de Koude Oorlog, waarin cruciale ideologische motieven op het spel stonden.

Neoliberalisme is een stroming die helemaal niet bestaat, zoals de laatste tijd van de zijde van de Telderstichting nadrukkelijk betoogd wordt. Niettemin heeft de bekende Franse filosoof Michel Foucault een grote studie gewijd aan de historische voorwaarden voor de ontwikkeling van die niet bestaand geheten stroming. Die studie is inmiddels gepubliceerd. En de filosoof Marli Huijer wijdt daaraan in dit nummer een interessante bespreking. Het is een publicatie, die wel verschenen is onder een titel die duidt op een heel ander onderwerp.

Thema 6: Staatkundige innovatie en staatkundige problemen

Thema 6.1: Staatkundige innovatie/periodiek onderhoud democratie

Hoe onvolmaakt democratieën in de praktijk ook functioneren, niettemin is een democratische vorm van regeren en besturen in principe de minst slechte, althans in landen die de opbouwfase van staatsvorming voorbij zijn. Wel vergt democratie periodiek onderhoud. En dat wordt door het politieke establishment graag op de lange baan geschoven. Politici van rechts en links die deel uitmaken van de gevestigde orde, zijn immers geneigd zolang mogelijk vast te houden aan vertrouwd geraakte structuren en procedures, hoe problematisch die ook geworden zijn en dus doof voor de roep om daarin verandering te brengen. De Nederlandse politiek is daarvan een treurig voorbeeld.

In Italië is het na een keiharde politieke strijd gelukt de Senaat af te schaffen als disfunctionerend onderdeel van de volksvertegenwoordiging. De bestaansreden van de Nederlandse Senaat staat al sinds 1848 ter discussie. Dat die Senaat nog altijd bestaat, heeft alles te maken met het diepgewortelde constitutionele conservatisme in dit land. Na Italië is het wellicht relevant ook het voortbestaan van de Nederlandse Senaat weer eens ter discussie te stellen en daarmee het huidige tweekamerstelsel.

Thema 6.2: Staatkundige en constitutionele problemen

De liberale staatstheorie die ten grondslag ligt aan de westerse liberale democratie wordt gekenmerkt door een fundamentele spanning die in de Nederlandse politiek, maar ook in de staatsrechtelijke literatuur, vaak onvoldoende opgemerkt wordt. Vandaar dat hierop in dit en het volgende nummer nog eens nader ingegaan wordt, in de eerste plaats op de spanning tussen het klassiek-liberale en -democratische concept van burgerschap, en in lijn hiermee tussen de beginselen van de klassiek-liberale en -democratische rechtsstaat.

Thema 11: Filosofie van de levenskunst

Filosofie van de levenskunst is bij de digitale voorzetting van Civis Mundi opgenomen als een van de discussiethema’s. We haakten daarmee in op het reveil van een vertrouwde en klassiek opvatting van filosofie, namelijk de praktisch gerichte filosofie van de levenskunst, het filosofisch doordenken van het alledaagse leven. Het is een filosofie die mogelijkheden aanreikt voor de vormgeving van het eigen leven en hulp biedt bij het nadenken over de grote levensvragen in een ontwikkelingsfase van de moderniteit waar daaraan groeiende behoefte is. Met de postmoderne cultuurkritiek op de grondslagen van de moderniteit en de nihilistische effecten daarvan herleeft namelijk een existentiële behoefte aan meer geestelijke en sociale samenhang en hernieuwde bezinning op zingeving.

Er is onlangs echter stevige kritiek geleverd op de filosofie van de levenskunst, vooral op de overschatting van de menselijke autonomie daarin en op de terreur van algemene levenswijsheden die in dit verband te berde gebracht worden. De rol van de nestor van de Nederlandse levenskunst, Joep Dohmen, is daarbij ook ter discussie geraakt. Dat heeft geleid tot een interessant debat over zin en onzin van de filosofie van de levenskunst. De filosoof Giovanni Rizzuto, die zelf kortgeleden een belangwekkend boek over de levenskunst publiceerde, dat binnenkort in Civis Mundi besproken wordt, wijdt in dit nummer aan dit debat een korte notitie.

Thema 13: Lage landen problematiek

In zijn dankwoord bij de uitreiking aan hem van de Prijs der Nederlandse Letteren in 1995 voorspelde de Nederlandse schrijver Harry Mulisch dat het Nederlands binnen afzienbare tijd de tweede taal van de Lage Landen zal worden, zoals Fries dat nu is voor de Friezen. In dit nummer wordt de vraag onder ogen gezien, hoe realistisch die voorspelling is, en wordt tevens de relatie van de Nederlandse taal tot de Nederlandse en de Vlaamse identiteit onderzocht.

Thema 20: Integraal versus reductionistisch-analytisch denken

Onder dit thema is in Civis Mundi aanvankelijk uitvoerig gepubliceerd en gediscussieerd over dit onderwerp. Nu de discussie over integraal versus reductionistisch-analytisch denken de laatste tijd weer is opgelaaid, ook op internet, was dat voor ons aanleiding in nummer 24 hierop in een korte notitie terug te komen. Daarin werd een lans gebroken voor een vruchtbare wisselwerking tussen beide in plaats van een nieuwe confrontatie. In het vorige nummer publiceerden we vervolgens een groot artikel van de socioloog Piet Ransijn, die daarin wijst op de inherente beperkingen van de wetenschap volgens wetenschapsfilosofen en kennissociologen. Voor een meer integrale visie is een aanvulling van filosofie en religie nodig, in het bijzonder ook de nodige kennis van het bewustzijn. In een vervolgartikel in dit nummer gaat hij vanuit de kwantumfysica in op de complementariteit van wetenschap, filosofie en religie. Het artikel is daarbij prachtig geïllustreerd en poëtisch onderbouwd in een reeks van treffende gedichten, die elders in dit nummer gepubliceerd worden. Deze socioloog vertolkt hiermee een bijzondere visie die in de gevestigde wetenschappelijke en culturele tijdschriften moeilijk doordringt, maar ons inziens zeer de moeite waard is.

Thema 21: Mensenrecht en volkenrecht

In artikel 90 van onze grondwet wordt de regering opgedragen de ontwikkeling van de internationale rechtsorde te bevorderen. Van liberale zijde is onlangs voorgesteld dit artikel met zijn nobele doelstelling van buitenlandse politiek af te schaffen. Tevens wordt een alternatief voor dit artikel gepresenteerd. In dit nummer een korte notitie over dit opmerkelijke voorstel.

Thema 25: Reflectie op historische achtergrond van de actualiteit

Wat deze tijd meer dan voorheen kenmerkt, is een sterk op het heden geconcentreerde tijdsbeleving (present-focussed) als kenmerk van een postmoderne tijdsbeleving waarin mensen continu met de actualiteit bezig zijn via het laatste nieuws, de mailbox, voicemail, teletekst, sms, Twitter, beurskoersen en dergelijke. Dat hodiecentrisme stempelt ook de hedendaagse politiek. De historische dimensie ervan is sterk verbleekt. Vandaar een heel kort politiek geheugen. Vandaar ook dit discussiethema waarin aandacht gevraagd wordt voor die historische dimensie als achtergrond van de actualiteit.

Het proletariaat is een maatschappelijk verschijnsel dat Karl Marx gecreëerd heeft als de bezitloze arbeidersklasse tegenover een uitbuitende kapitalistische bourgeoisie als bezittende klasse. Dit proletariaat is nu voltooid verleden tijd. Maar er is een nieuw proletariaat ontstaan, namelijk op de liefdesmarkt, waar een nieuwe scheidslijn gesignaleerd wordt tussen haves en have nots. In dit nummer wordt in kort bestek de ontwikkeling van een nieuw, seksueel proletariaat geanalyseerd in relatie tot de overlevingskansen van de westerse beschaving, als aanloop op een binnenkort verschijnend boek over een verschuivende machtsbalans tussen mannelijke en vrouwelijke eigenschappen.

Onder dit thema wordt ook een boek besproken waarin de zegetocht van de Romantiek in onze tijd beschreven wordt als tegenbeweging van de tot voor kort toonaangevende Verlichtingstraditie. Tegenover die traditie wordt de eigenheid van de mens als individu en van de eigen natie weer benadrukt, evenals het belang van de emotie, resulterend in een cultus van emoties (emocratie) als kenmerk van deze tijd. In de recensie wordt echter opgemerkt dat in onze tijd naast een romantische niet minder een neoliberale en technocratische oriëntatie als kenmerk opvalt.

Thema 26: Corruptie en integriteit

Het corruptieonderzoek dat we op voorstel van Michel van Hulten in nummer 13 van Civis Mundi Digitaal als nieuw thema hebben opgenomen, wordt in dit nummer voortgezet met een bijdrage van Van Hulten zelf over de vraag, waarom corruptie in Nederland geen belangrijk politiek thema is. Het belang daarvan onderstreept hij in zijn bijdrage met een weergave van berichten, zoals in één week opgemerkt in twee kranten, die op enigerlei wijze op corruptie duiden.

Thema 27: Technologische revolutie

Was in het ideologische tijdperk het idee van eerst een politieke (liberalisme) en daarna een sociale revolutie (marxisme) toonaangevend in het streven naar vooruitgang, in de huidige postideologische context raakt het denken in revolutionaire termen juist sterk betrokken op technologische ontwikkelingen die in razendsnel tempo het persoonlijke en maatschappelijke leven doordringen.

In dit nummer publiceren we de bespreking van een belangwekkend boek van de filosoof Jos de Mul, waarin die steeds verder voortschrijdende en dieper ingrijpende technische ontwikkeling scherp in beeld gebracht wordt. Waarheen zijn we als mensheid met die ontwikkeling op weg, is de prangende vraag van de recensent. Daarbij komen drie scenario’s van de auteur ter sprake.

Commentaar op actuele ontwikkelingen en gebeurtenissen

In kort bestek

Nieuwe boeken

Gedichten

Colofon (oud)

Directeur/hoofdredacteur: Prof. Dr. S.W. Couwenberg       
Redactie: Sander Wieman, Piet Ransijn, Patricia van Bosse
Redactieadres: Akkerwindestraat 23, 3051LA Rotterdam
Telefoon: 010-4182580
Emailadres: couwenberg@ese.eur.nl

Bestuur Stichting Civis Mundi.

Prof. dr. S. Wim Couwenberg, voorzitter
Prof. dr. Paul Cliteur, vice-voorzitter
Mr. drs. Eva Eijkelenboom, secretaris
Mr. Herman-Jan Couwenberg, penningmeester

Leden
Mr. drs. Kai van der Kolk
Dr. Liesbeth Noordegraaf-Eelens
Dr. Hugo Verbrugh
Sander Wieman, BSc.

Advertentie

De stichting Civis Mundi zoekt versterking van de redactie door een adjunct-hoofdredacteur. Wij zoeken in het bijzonder naar een persoon die tevens het tijdschrift digitaal verder kan ontwikkelen en het kan voortzetten bij vertrek van de hoofdredacteur. Interesse kan kenbaar gemaakt worden via email: couwenberg@ese.eur.nl. Nadere informatie in te winnen via telefoonnummer 010-4182580.